WEBVTT 1 00:00:00.000 --> 00:00:03.270 Beno, egun on guztioi eta eskerrik asko gaur prentsaurreko honetara 2 00:00:03.270 --> 00:00:03.900 etortzeagatik. 3 00:00:04.760 --> 00:00:07.670 Beno, lehenik eta behin ere ezker-eskuin dauden bi lagunak 4 00:00:07.670 --> 00:00:11.420 aurkeztuko dizkizuet. Batetikan, Aitzol Arroyo Hondarribiko 5 00:00:11.420 --> 00:00:12.200 komikilaria 6 00:00:12.820 --> 00:00:15.580 eta Aitor Azurki kazetariak bera. 7 00:00:16.640 --> 00:00:17.450 Biak ere 8 00:00:17.900 --> 00:00:21.070 memoria historikoaren lanketa maila, ibilbide bat egina dauzkatenak. 9 00:00:21.890 --> 00:00:24.920 Erakusketak antolatu izan dituzte, libururen batere publikatu izan dute 10 00:00:24.920 --> 00:00:27.530 eta ona, nik uste dut nahiko ibilbide luzeagoa daukatela 11 00:00:27.620 --> 00:00:29.480 Gipuzkoako memoria historikoaren lanketan. 12 00:00:30.240 --> 00:00:34.380 Gaurko honetan prentsaurrekora deitu dizuegu, lan ildo berri bat edo 13 00:00:34.530 --> 00:00:37.410 jorratzen hasi garelako, ikerketa lerro berri bat. 14 00:00:37.940 --> 00:00:39.470 Eta da brigadista, 15 00:00:39.600 --> 00:00:43.200 nazioarteko brigadistek. Barkatu, brigadistak. 16 00:00:43.740 --> 00:00:46.560 Nazioarteko bolondres, boluntario. Barkatu. 17 00:00:47.120 --> 00:00:47.480 Aizu. 18 00:00:49.240 --> 00:00:53.080 Nazionalisten arteko borondatea. Guretzako, zen segur asko danontzako 19 00:00:53.080 --> 00:00:56.620 ezaguna izan da nazioarteko brigadisten kontua, baina 20 00:00:56.620 --> 00:00:59.590 esan behar dugu brigadistak agian sortu zirela, orduan, kasu honetan 21 00:00:59.590 --> 00:01:02.560 ezin dugu brigadistek hitzegin, baizik eta nazioarteko 22 00:01:02.560 --> 00:01:03.370 bolondres ez. 23 00:01:04.650 --> 00:01:08.490 Datorren urtean badakizue 90 urte betetzen dira Gipuzkoan Gerra 24 00:01:08.490 --> 00:01:10.230 Zibila bizi izan genuenetik. 25 00:01:11.380 --> 00:01:15.130 Hasierako momentutik Gipuzkoa Bizkaiarekin batera Errepublikaren 26 00:01:15.130 --> 00:01:20.560 aldeko alde azaldu baziren ere, egia da, Gipuzkoan sartu ziren, indarrez 27 00:01:20.560 --> 00:01:21.130 sartu zidaten, 28 00:01:21.910 --> 00:01:22.480 batez ere, 29 00:01:23.300 --> 00:01:26.840 bueno, karlistak, nafarrek eta ba bueno bi hilabeteko epe oso labur 30 00:01:26.840 --> 00:01:30.980 horretan, ba bueno ba ba Gipuzkoa guztiz eskuratzea edo ia dena eskuratzea 31 00:01:30.980 --> 00:01:31.700 lortu zuten. 32 00:01:32.140 --> 00:01:36.460 Kenduta Intxorta eta Gipuzkoa eta Bizkaia arteko muga inguru horretan 33 00:01:36.580 --> 00:01:38.860 geratu zela 37an erori 34 00:01:39.340 --> 00:01:42.430 zen arte. Baina bueno Gipuzkoa uztea lehenengo bi hilabeteetan 35 00:01:42.430 --> 00:01:45.760 erori zen frankisten esku, esango dugu horrela. 36 00:01:47.510 --> 00:01:50.870 Datorren urtean esan duen bezala, 90 urte betetzen da Gerra, gerra. 37 00:01:51.330 --> 00:01:55.880 Gerra. Gerra izan genuenetik. Eta pixkat urteurren horren inguruan ari 38 00:01:55.880 --> 00:02:00.440 gara hainbat ekimen martxan jartzen, hainbat ikerketa lerro, hainbat 39 00:02:00.740 --> 00:02:02.240 ekimen datorren urtera begira. 40 00:02:02.900 --> 00:02:07.310 Eta memoria esaten dugun bezala, beti memorian fruituak jasotzeko uzta 41 00:02:07.310 --> 00:02:11.210 denbora denboraz landatu behar da. Memoriako lanak ez dira ikerketak ez 42 00:02:11.210 --> 00:02:15.020 dira egun batetik bestera egiten. Atzetikan ordu askotako hilabeteetako 43 00:02:15.020 --> 00:02:18.770 eta urteetako lana egoten da, ikerketak, artxiboetan testigantza 44 00:02:18.770 --> 00:02:20.600 jasotzen materiala biltzen. 45 00:02:21.200 --> 00:02:26.210 Eta bueno orain landatzen duguna gure asmoa da datorren urtean 2026an 90. 46 00:02:26.210 --> 00:02:27.830 urteurrenarekin batera uztak jasotzea. 47 00:02:28.620 --> 00:02:32.850 Gure asmoa da gai honen inguruko liburu bat kaleratzea. Baina esan 48 00:02:32.850 --> 00:02:36.540 dudak bezala, orain ari gara ba bueno lanketa honi edo honekin hasten. 49 00:02:37.980 --> 00:02:42.390 Gaia guztiz berritzailea da. Orain arte ez da apenas ezer ikertu gai 50 00:02:42.390 --> 00:02:43.020 honi buruz. 51 00:02:45.060 --> 00:02:48.690 Londres barne boluntario internazionalisten ingurukoa. 52 00:02:49.170 --> 00:02:51.860 Esan dudan bezala, bi hilabeteko epean Gipuzkoa erori zen frankisten 53 00:02:51.860 --> 00:02:56.690 esku. Orduan, bat-batean sortu planifikatu gabeko batzuen aldetik behintzat 54 00:02:56.690 --> 00:02:58.610 bat-batean harrapatu zituzten gerra batean. 55 00:02:59.020 --> 00:03:02.680 Pentsatu daiteke ez zela denbora askorik egon nazioarte mailan 56 00:03:02.740 --> 00:03:07.690 bolondresak antolatu eta Gipuzkoara gerra zegoen leku batera iristeko. 57 00:03:08.100 --> 00:03:12.330 Beti uste dugu, uste dugu oso kasu konkretuak oso bakanak izan zirela zirela. 58 00:03:12.570 --> 00:03:14.760 Nazioartetik etorri ziran bolondres horiek, 59 00:03:15.240 --> 00:03:18.720 baina ikerketa hau abiarazi dugun momentutik ba konturatu gara uste 60 00:03:18.720 --> 00:03:21.660 baino presentzia handiagoa dut brigadista. 61 00:03:21.840 --> 00:03:23.940 Barkatu, barkatu, barkatu. Beste behin ere esan dut 62 00:03:24.820 --> 00:03:28.180 bolondres edo boluntario Terrasan internalizatu hauek eta 63 00:03:28.420 --> 00:03:31.630 momentuz behintzat ehundik gora identifikatu dira, herrialde 64 00:03:31.880 --> 00:03:35.540 desberdinetakoak, gutxienez Europako sei herrialdeetatik etorri 65 00:03:35.540 --> 00:03:35.930 ziran. 66 00:03:36.500 --> 00:03:39.110 Eta ideologia oso ezberdinetako jendea zen. Gainera, 67 00:03:40.420 --> 00:03:43.900 nik hitza Aitorri eta itzuliak pasatuko dizut, haiek ari delako ikerketak 68 00:03:43.900 --> 00:03:47.020 egiten eta haiek eman beharko lukete egitearen xehetasun gehiago. 69 00:03:47.200 --> 00:03:50.290 Pixka bat, zeintzuk izan ziren orain arte identifikatu dituzten pertsona 70 00:03:50.290 --> 00:03:53.740 horiek, ze profiletako, nondik etorri ziran, zein izan den pixka bat 71 00:03:53.740 --> 00:03:54.160 bere 72 00:03:54.520 --> 00:03:55.240 ibilbidea. 73 00:03:55.640 --> 00:03:59.270 Badaude bizitza istorioa oso-oso interesgarriak denak direnak. 74 00:03:59.330 --> 00:04:02.630 Emakumeren bat ere azalduko da eta hori guztia 75 00:04:02.740 --> 00:04:04.630 azalduko da xehetasun gehiagorekin. 76 00:04:05.220 --> 00:04:09.450 Edo euskarara, euskaraz zekiten, gazteleraz. Labur bada ere, tartetxo 77 00:04:09.450 --> 00:04:10.020 bat bada ere. 78 00:04:10.600 --> 00:04:12.010 Beno, ni deituagoa naiz 79 00:04:12.440 --> 00:04:16.850 datorren urtean, 2026an Gerra Zibilaren 90. urteurrena ospatzen 80 00:04:16.940 --> 00:04:17.950 da, Gipuzkoako 81 00:04:19.130 --> 00:04:20.080 Gerra Zibilaren indizearena, 82 00:04:20.640 --> 00:04:25.110 eta efemeride honen barruan antolatzen ari 83 00:04:25.110 --> 00:04:26.310 gara, ereiten. 84 00:04:27.380 --> 00:04:31.070 Hainbat ekimen, ikerketa ildo eta lanekin, 2026an datorren 85 00:04:31.070 --> 00:04:33.350 urteko fruitua jasotzeko, beti 86 00:04:33.720 --> 00:04:36.780 diogulako, memoria lanek beren ikerketa denbora eskatzen 87 00:04:36.780 --> 00:04:37.530 dute. 88 00:04:39.040 --> 00:04:42.750 Artxiboetan lan egiten du, materialak biltzeko testigantzak 89 00:04:42.750 --> 00:04:43.350 biltzen 90 00:04:43.620 --> 00:04:46.320 ditu eta, ondoren, uzta biltzeko prozesu luzea 91 00:04:46.900 --> 00:04:47.500 izaten da. 92 00:04:48.360 --> 00:04:49.590 Nolabait esatearren, Gipuzkoako 93 00:04:50.040 --> 00:04:53.160 bolondres internazionalisten gaia orain arte guztiz 94 00:04:53.160 --> 00:04:56.230 ezezaguna eta berria da, inork ez duelako ikertu eta 95 00:04:56.370 --> 00:05:01.430 uste genuelako ez zela hain gai garrantzitsua izango. Izan 96 00:05:01.430 --> 00:05:06.420 ere, Gipuzkoari dagokionez, gerra hasi baino bi hilabete 97 00:05:06.420 --> 00:05:09.750 eskas lehenago, uste genuen nazioarteko boluntarioei ere 98 00:05:10.290 --> 00:05:14.250 ez ziela denborarik eman gerra bete-betean antolatu eta hona 99 00:05:14.280 --> 00:05:16.980 etortzeko, ez baitzen erraza sartzea ere. 100 00:05:17.900 --> 00:05:20.810 Eta uste genuen ezagutzen ziren kasu bakan batzuk zirela, baina 101 00:05:20.810 --> 00:05:24.080 ez zegoen informazio gehiago. Aitzitik, ikertzen ari garen lehen 102 00:05:24.100 --> 00:05:27.800 hilabeteetan, beno, uste genituenak baino askoz kasu gehiagotatik abiatuta 103 00:05:27.800 --> 00:05:31.910 egiten ari gara ikerketa hau, esan dezagun, eta 104 00:05:31.910 --> 00:05:35.210 100 borrokalari baino gehiago identifikatu ditugu, Internet, 105 00:05:35.600 --> 00:05:37.750 boluntario internazionalistak. 106 00:05:41.470 --> 00:05:42.730 Jatorriari dagokionez, gehiagotik 107 00:05:43.750 --> 00:05:48.310 zetozen, gutxienez Europako sei herrialde baino gehiagotatik eta ideologia 108 00:05:48.310 --> 00:05:50.170 politiko oso desberdinetatik. Atera ere 109 00:05:51.600 --> 00:05:55.860 egin dira, oso istorio ederrak ateratzen ari dira, ezezagunak. 110 00:05:56.960 --> 00:06:01.260 Emakumeren bat ere badugu. Eta beno, nik uste dut Aitor eta Aitzol hitza 111 00:06:01.260 --> 00:06:02.910 pasa dakiekeela, haiek 112 00:06:03.380 --> 00:06:05.720 askoz informazio gehiago eman ahal izango baitigute, 113 00:06:08.090 --> 00:06:09.060 eta hori 114 00:06:10.320 --> 00:06:13.890 da, nire ustez, Jainkoak esan diezazuekedana baino gehiago interesatuko zaizuena. 115 00:06:13.890 --> 00:06:17.100 Baina tira esan nahi dut, bada, lan ildo berri bat hasten 116 00:06:17.100 --> 00:06:21.780 ari garela, helburua dela urte bakoitzeko liburu bat argitaratzea, 117 00:06:21.780 --> 00:06:25.500 2026an datorrena, hau da, 90. urteurreneko erizaintza. Eta 118 00:06:25.500 --> 00:06:28.530 gaurko prentsaurrekoaren helburua da Gipuzkoako gizarteari dei 119 00:06:28.530 --> 00:06:31.650 egitea gose badira, hurbileko kasuren bat ezagutzen 120 00:06:31.680 --> 00:06:34.890 badute, etxean hitz egiten entzun dutela, dokumentazioren 121 00:06:34.890 --> 00:06:39.120 bat, argazkiren bat edo informazioren bat dutela, beno, gurekin 122 00:06:39.120 --> 00:06:42.930 harremanetan jar daitezen, zeren eta, tira ba, eskain 123 00:06:42.930 --> 00:06:46.800 diezazkiguketen pista horietako bakoitza berria izan daiteke, 124 00:06:46.800 --> 00:06:51.420 bota eta ziur aski lor dezakegun hari berri bat. 125 00:06:52.280 --> 00:06:55.190 Eta horrela, besterik gabe ba igual Aitor. 126 00:06:57.020 --> 00:07:01.730 Eskerrik asko denoi etortzearren eta bereziki eskerrik asko Jon Ganberari, 127 00:07:02.060 --> 00:07:05.330 erakutsi duten sentsibilitate harengatik, erakutsi duen 128 00:07:05.660 --> 00:07:09.710 konpromisoagatik, oroimen historikoarekin, gipuzkoarron oroimen 129 00:07:09.770 --> 00:07:10.730 historikoarekin, 130 00:07:11.240 --> 00:07:14.480 proiektu hau erakutsi genituenean, aurkeztu genienean, oso argi ikusi 131 00:07:14.480 --> 00:07:17.270 zuen hasieratik, orduan gure esker ona eta bueno eskerrak 132 00:07:18.930 --> 00:07:22.230 eman nahi dizkiogu dizkiogu hori lehenik eta behin, bigarrenik. 133 00:07:22.230 --> 00:07:26.670 Proiektua nola hasi zan, nola hasi zan proiektua? Proiektua duela urte 134 00:07:26.670 --> 00:07:27.960 asko hasi zen. 135 00:07:29.040 --> 00:07:30.120 Beno, Miguel 136 00:07:30.480 --> 00:07:34.230 Usabiagak idazleari argitaratu zion liburu bat dela eta, eleberri historiko 137 00:07:34.320 --> 00:07:38.160 bat da, non Errepublikako Loreak izena duen, eta bertan jada lehen 138 00:07:38.160 --> 00:07:40.950 boluntario internazionalista horiei buruz hitz egiten da. 139 00:07:41.440 --> 00:07:44.200 Eta bueno hori ez zen nolabait esatearren, niretzat pista moduko 140 00:07:44.200 --> 00:07:47.080 bat, ezta? Bere garaian izan zen bide 141 00:07:47.540 --> 00:07:49.460 irekitze bat, nolabait esatearren. 142 00:07:50.290 --> 00:07:53.020 Bide horri ekin genion Aitzolekin. 143 00:07:53.640 --> 00:07:58.680 2019an erakusketa bat antolatu genuen Gipuzkoako Foru Aldundiarekin batera, 144 00:07:59.580 --> 00:08:03.060 Koldo, Mitxelenan eta bertan Salamancan ikertzen ari ginela, 145 00:08:03.750 --> 00:08:06.660 izenak agertu zitzaizkigun, atzerritarren izenak azaltzen 146 00:08:06.660 --> 00:08:11.190 ziren berriz ere urratu genuen bide txiki horri. Horretan azaltzen ziren 147 00:08:11.460 --> 00:08:12.630 izen-abizen asko. 148 00:08:13.400 --> 00:08:17.120 Gu beste ikerketa batzuekin batera ginen eta behintzat izen horiek 149 00:08:17.120 --> 00:08:18.050 apuntatu genituen. 150 00:08:18.460 --> 00:08:22.450 Baina tira urteak pasatu ziren, erakusketa aurkeztu zen COVIDa etorri zen, dena 151 00:08:22.630 --> 00:08:26.050 gelditu zen eta konturatu ginen inork ez zuela 152 00:08:26.780 --> 00:08:29.420 lan egiten. Adibidez, enkargatzen ari ziren. 153 00:08:29.960 --> 00:08:33.020 Lan-ildo horretatik, ikerketa-ildo honetatik. 154 00:08:33.880 --> 00:08:34.510 Harik eta, boluntario 155 00:08:35.720 --> 00:08:39.110 batzuen arrastoari jarraituz, Steveten 156 00:08:39.110 --> 00:08:39.790 Semearen 157 00:08:40.480 --> 00:08:42.300 liburua aurkitu 158 00:08:42.980 --> 00:08:47.840 nuen arte. Oraingoz dokumentatuta daukagun boluntario 159 00:08:47.840 --> 00:08:49.430 bakarra da, Esther Silberberg. 160 00:08:50.380 --> 00:08:53.560 Geroago aipatuko dizuegu gehiago, baina semeak liburu bat 161 00:08:53.560 --> 00:08:56.640 idatzi zuen frantsesez. Hau zure semea da, George, 162 00:08:57.100 --> 00:08:57.970 guay. Eta beno, 163 00:08:58.540 --> 00:09:01.780 hor konturatu ginen emakume honek historia liluragarria 164 00:09:01.780 --> 00:09:06.760 zuela, Euskal Herrian, Gipuzkoan, Bizkaian eta Araban bakarrik, 165 00:09:06.760 --> 00:09:10.330 Euskal Autonomia Erkidegoko hiru lurraldeetan egon zelako, 166 00:09:10.570 --> 00:09:12.490 Nafarroan noski, artistek azkar hartu zituztelako, 167 00:09:12.970 --> 00:09:17.000 Iparraldean Frantziako Estatuan, Euskal Autonomia 168 00:09:17.000 --> 00:09:21.740 Erkidegoan, oso bidaia borrokalaria dutelako eta proiektu 169 00:09:21.740 --> 00:09:23.840 honen punta edo hasiera delako. 170 00:09:24.180 --> 00:09:27.420 Pixka bat azaldu nahi genizuen nola ekin genion orain dela urte batzuk 171 00:09:27.630 --> 00:09:33.600 honi guztiari. Eta gaur aurkeztuko dugun proiektu hau, esatearren da 172 00:09:33.630 --> 00:09:38.010 hasiera bat besterik ez. Hasiera bat gero dokumental bat etorriko delako, 173 00:09:38.010 --> 00:09:38.550 aipatu 174 00:09:39.350 --> 00:09:42.710 dizuegun George Zugaitz izanen, liburua ere bai, itzuliko 175 00:09:42.710 --> 00:09:46.100 dugulako Alberdaniarekin. Hor ari gara hainbat gauzatan, baina tira, 176 00:09:46.100 --> 00:09:48.020 iturburua da, horrela hasi ginen. 177 00:09:48.400 --> 00:09:51.010 Horrela hasi ginen duela urte dezente. 178 00:09:51.790 --> 00:09:55.090 Boluntario horien arrastoaren atzetik, internazionalistak daude, eta, 179 00:09:55.180 --> 00:09:57.520 gaur Ganbaran esan duzun bezala, ezin dira brigadista deitu, 180 00:09:57.520 --> 00:10:00.070 ez dugu uste, zeren batzuetan instalazioak geroago 181 00:10:00.240 --> 00:10:01.350 etorri baitziren; izan 182 00:10:02.100 --> 00:10:04.650 ere, harrika etorri ziren, 183 00:10:04.970 --> 00:10:07.660 Madrilgo (Bartzelona) Defentsaren 184 00:10:08.100 --> 00:10:11.610 batailak mitifikatuta, brigaden agurra eta abar. Hori geroago 185 00:10:11.940 --> 00:10:15.420 etorri zen, baina konturatu ginen brigadista, emakume eta gizon horiek 186 00:10:15.420 --> 00:10:17.790 ere azpimarratu behar zirela; izan 187 00:10:18.780 --> 00:10:21.450 ere, lehen egunetan, abuztuan, hona etorri ziren, eta hemen zeuden 188 00:10:21.450 --> 00:10:26.010 jada abuztuaren zortzi, 10, 12, eta hori oso interesgarria eta 189 00:10:26.370 --> 00:10:28.200 garrantzitsua iruditu zitzaigun, 190 00:10:29.480 --> 00:10:29.840 eh. 191 00:10:30.510 --> 00:10:33.670 Orain hartzen dugu ikerketari dagokionez, Aitzolek aipatuko dugu 192 00:10:33.670 --> 00:10:35.080 pixka bat nola goazen. 193 00:10:35.820 --> 00:10:38.430 Aitzol, nahi baduzu zure aditza esplikatu pixka bat, mesedez, baina 194 00:10:38.430 --> 00:10:42.000 bueno, egun on denoi. Eskerrik asko etortzeagatik eta bueno eta horrek 195 00:10:42.000 --> 00:10:46.080 esan duen bezala, nik ere ezkerrak, Johnny bere apustu 196 00:10:46.080 --> 00:10:50.880 pertsonala egiteagatik eta gaurkoan egin nizun testuinguru 197 00:10:50.880 --> 00:10:52.800 historiko osatu behintzat balio 198 00:10:53.400 --> 00:10:59.520 digula. Biek, aipatu dudak bezala, gaiak badu argitaragabe edo 199 00:10:59.520 --> 00:11:04.020 behintzat ikuspuntu berritzaile bat gaur egun ia jorratu gabe dagoena. 200 00:11:04.680 --> 00:11:09.660 Topa ditzakegun artikulu bakan batzuk. Vargas Alonso Guía, duela 20 201 00:11:09.660 --> 00:11:13.770 urte ikerturiko Nazioarteko boluntarioak zineuskadi ugarikoa. 202 00:11:13.860 --> 00:11:18.090 Bertan berak 60 eta 80 bitarte kuantifikatzen zituen, kontua 203 00:11:18.090 --> 00:11:19.380 hartuta, Gipuzkoa eta batez ere 204 00:11:19.760 --> 00:11:23.480 Bizkaian, gero Bizkaian asesore sovietikoa eta kanpoko pila bat etorri 205 00:11:23.480 --> 00:11:23.900 zelarik. 206 00:11:24.620 --> 00:11:26.000 Baina hori kenduta, 207 00:11:26.420 --> 00:11:32.510 ba ez dago osotuta edo behintzat ba bai ikusten genuen hutsune bat hor ba 208 00:11:32.810 --> 00:11:37.460 lerro edo ikerketa lerro hori hortik tiratzeko. Eta aipatu dugun bezala, 209 00:11:37.550 --> 00:11:42.380 ikuspuntu berritzaile honek ere ematen du ba beste edo ezohikoak 210 00:11:42.380 --> 00:11:46.130 diren artxiboetara. Normalean aipatzen da Salamancako artxiboa 211 00:11:46.130 --> 00:11:49.340 izaten omen da gerraren inguruan estamentu nagusi 212 00:11:49.720 --> 00:11:55.090 bat, baina kasu hauetan internazionalista edo boluntario hauekin 213 00:11:55.150 --> 00:11:55.630 ba 214 00:11:55.980 --> 00:12:00.600 pixka bat haratago joan gara. Errusiako hegazti artxiboan ibili 215 00:12:00.600 --> 00:12:05.220 gara buru-belarri badira funts bat, 150.000 dokumentutik gora eta horiek 216 00:12:05.250 --> 00:12:08.690 ikertzen ba egia da gauza interesgarria pila bat atera 217 00:12:08.700 --> 00:12:09.330 zizkigula. 218 00:12:09.720 --> 00:12:10.590 Baita argazkiko 219 00:12:11.400 --> 00:12:14.940 zati hori ere, Amsterdamen kokatuta dagoen 220 00:12:15.680 --> 00:12:21.410 El Instituto de Investigación Social de Historia. Eta barkatu. 221 00:12:22.020 --> 00:12:26.220 Eta bertatik ere topatu ditugu gutun argitaragabe batzuk. Gero aipatuko ditugun 222 00:12:26.220 --> 00:12:31.110 bizitza istorioetan. Irunera etorri ziren Hiru Troski ixten kasua, nola 223 00:12:31.350 --> 00:12:35.310 eskutitzak eta gutunak bidaltzen zituen ia egunero Belgikara, hango 224 00:12:35.880 --> 00:12:40.230 pasarte batetik aldizkari bazuten bertatik ateratzeko. Baina bueno, 225 00:12:40.260 --> 00:12:45.990 pixka bat hala, grosso modo esanda, egia da ikerketak, Jonek aipatu 226 00:12:45.990 --> 00:12:50.130 bezela, normalean erein egin behar da de fruitu horiek emateko. Ba 227 00:12:50.160 --> 00:12:54.720 askotan nekeza izaten da artxiboetako bibliografia topatze hori 228 00:12:55.080 --> 00:12:59.250 eta lan hori nekeza da, mardula izaten da. Eta kasu honetan egia da 229 00:12:59.250 --> 00:13:02.730 aste gutxitan edo behintzat hilabete gutxitan intentsoak hil honetan 230 00:13:02.730 --> 00:13:07.410 gaudela, ba fruituak ematen ari dela. Jonek aipatu bezala, egun 231 00:13:07.410 --> 00:13:10.170 internazionalista tik gora identifikatuak dauzkagu. 232 00:13:11.110 --> 00:13:13.570 50 batei aurpegia. 233 00:13:15.100 --> 00:13:18.940 Beno ba jarri diegu behintzat bai berez itxitako argazkiak, 234 00:13:19.620 --> 00:13:21.360 bakarrenetako argazkiak, 235 00:13:22.080 --> 00:13:26.580 batzuek ere bai fronteko lehen lerroetan eta abar ateratakoak. 236 00:13:27.220 --> 00:13:32.380 Eta horrekin ere lortzen dugu pixka bat bere memoria edo bere oroimena 237 00:13:32.380 --> 00:13:36.280 ere duintzea. Gaztelua esaten bezela, hauek izan dira 238 00:13:36.280 --> 00:13:40.750 betiko ahaztuak Gipuzkoako frontean, kanpotik zetozen lokal 239 00:13:40.750 --> 00:13:43.690 propioetakoak ez direnez, Aitorrek ondo esan duen bezala, 240 00:13:43.690 --> 00:13:44.710 abuztu hasieratik 241 00:13:45.560 --> 00:13:49.100 betierekoak eta ahaztuak izan dira. Prozesu honetan memoria 242 00:13:49.100 --> 00:13:51.710 historikoaren historia berreskuratzen ari gara, probintziakoa 243 00:13:51.740 --> 00:13:54.170 edo eskualdekoa. 244 00:13:54.760 --> 00:13:56.080 Baina internazionalistek 245 00:13:56.620 --> 00:13:59.350 edo nazioarteko boluntarioek egia 246 00:14:00.000 --> 00:14:04.830 da beti geratu dela hutsune hori ikerketa mailan, historian. 247 00:14:04.830 --> 00:14:09.930 Guk Estatuko beste leku batzuetan, Nazioarteko Brigadetako 248 00:14:09.930 --> 00:14:12.690 kolektibo desberdinak daude, bai Albaceten, bai Bartzelonan, 249 00:14:12.690 --> 00:14:13.790 bai Madrilen. 250 00:14:14.700 --> 00:14:17.190 Hemen, egia da presentzia 251 00:14:17.900 --> 00:14:23.090 oso txikia zela. Ari gara hitz egiten ba ehundik gora. Egia da 252 00:14:23.180 --> 00:14:26.030 Gipuzkoako frontean hartzen badugu 253 00:14:26.420 --> 00:14:29.600 ba 100eko hartz txikia, 100eko bata biaren inguruan 254 00:14:30.440 --> 00:14:34.970 kokatuko ginake. Irungo kasuan adibidez, Irunen, hiru milalau 1000. 255 00:14:36.440 --> 00:14:38.000 Internazionalistak ditugun heinean, 256 00:14:38.620 --> 00:14:43.090 bertan 100 inguru dauzkagu, langa hori pasatzera joango gara, baina 257 00:14:43.090 --> 00:14:45.700 100 inguru badauzkagu Irunen borrokan 258 00:14:46.420 --> 00:14:51.340 ibili zirenak. Orduan hori ere nik uste dut balioan jartzekoa ere bai 259 00:14:51.430 --> 00:14:56.770 badela. Hortaz aparte, normalean fokua gerra edo burrukan kontestuan 260 00:14:56.770 --> 00:15:00.280 jartzen dugu, baina kasu honetan internazionalistak, bolondreak, 261 00:15:00.640 --> 00:15:01.840 nazioarteko bolondres 262 00:15:02.100 --> 00:15:04.800 hauetan ere beste bi fronte edo bi. 263 00:15:05.400 --> 00:15:12.120 Ba gidalerro edo bata trukeak edo trukatu lirikoena. Behin kolpisten 264 00:15:12.120 --> 00:15:13.170 esku geratzen zirenean 265 00:15:13.640 --> 00:15:16.910 ba atxilotzen zituzten edo kontzentrazio esparru desberdinetara 266 00:15:16.910 --> 00:15:22.130 eramaten zituzten. Eta gero hortik, egia da bai Errepublikan aldetik eta baita 267 00:15:22.130 --> 00:15:22.820 268 00:15:23.460 --> 00:15:28.320 ere ba frankismoa edo faxismoaren aldetik kolpisten aldetik trukatua truke 269 00:15:28.350 --> 00:15:28.890 hauek 270 00:15:29.160 --> 00:15:34.320 guztiak normalean ez zuenaren publikotasuna normalean bide batetik egiten 271 00:15:34.320 --> 00:15:40.020 zuenak, baina lehen trukeak 1137ko apirilean, maiatzean eman 272 00:15:40.020 --> 00:15:43.680 ziren. Hor badugu argazki bat Argitaragabea ere lortutakoa, lorturiko barkatu. 273 00:15:44.810 --> 00:15:50.900 Hondarribin Justo ba behin ja Irungo Avenida Subían. Hor egiten zuten 274 00:15:50.900 --> 00:15:53.420 trukea, Gurutze Gorriak kudeatzen zituzten 275 00:15:54.680 --> 00:15:59.270 truke horiek, nazioarteko brigadak jada hor jada deiturikoak, Albaceten 276 00:15:59.270 --> 00:16:00.050 sorturikoak. 277 00:16:00.400 --> 00:16:04.600 Hor jada batzuk badauzkagu, Gipuzkoan egondako batzuek ere badauzkagu truke horien 278 00:16:05.190 --> 00:16:09.210 zati bat. Eta gero truku horietatik haratago badauzkagu jada 279 00:16:09.210 --> 00:16:14.460 behin aipatu dugun kolpistak jada eskualde edo okupatze harekin bat. 280 00:16:15.600 --> 00:16:16.290 Hor hasten zen 281 00:16:17.130 --> 00:16:20.580 fase errepresibo edo errepresio ziklo hori, ez. 282 00:16:20.720 --> 00:16:24.770 Eta aipatu dugun bezala trukeak izango dira litzatekeen litzatekeen litzatekeen litzatekeen litzatekeen 283 00:16:24.770 --> 00:16:29.870 litzatekeen lehenengo pauso bat, baina horretarako aurrerapausu batean badaude, ez. Kartzelan edo 284 00:16:29.870 --> 00:16:32.270 presondegi ezberdinetan topaturikoak. 285 00:16:32.680 --> 00:16:38.290 Eta ikerketaren bidez ere justu duela pasa da lokalizatu 286 00:16:38.860 --> 00:16:40.180 ditugu 500 internazionalistak 287 00:16:40.480 --> 00:16:44.950 gora egon zirela Irungo kontzentrazio 288 00:16:45.010 --> 00:16:48.100 esparruan. Badauzkagu bere izen-abizenak 289 00:16:48.520 --> 00:16:53.830 egia da garaiko independentzia edo Idazkaritzan izena hauek hartzean, 290 00:16:54.610 --> 00:17:00.880 kanpokoak, isaki arazo dezente daudela izenak ondo jasotzen, 291 00:17:01.180 --> 00:17:05.920 baina badauzkagu identifikatua gutxienez 500 bolondres internazional edo 292 00:17:06.010 --> 00:17:09.490 jada internazionalista Irungo kontzentrazio esparrutik pasa 293 00:17:09.490 --> 00:17:15.600 zirenak 1000 beatzirehun ta 39 eta 1942 urteetan eta hori ere 294 00:17:16.060 --> 00:17:18.700 ikerketan egoki ikusi dugu. Normalean, 295 00:17:20.240 --> 00:17:21.140 fokua 296 00:17:21.440 --> 00:17:26.830 borroka edo borrokalari eta jartzeko ohitura egoten da eta kasu honetan kasu 297 00:17:26.839 --> 00:17:30.860 egiten da ba historiak behintzat istorio grafikoki bai borrokak, baina 298 00:17:30.860 --> 00:17:35.570 baita gerra horren ondorioak eta gerra horretan ematen ziren kanpoko 299 00:17:35.690 --> 00:17:36.890 harremanak edo harreman 300 00:17:37.500 --> 00:17:40.980 politiko horiek beti behar ditugula ere ikerketa eta hurrengo urtean 301 00:17:40.980 --> 00:17:44.970 sortuko diren liburu hori behintzat duintzeko eta beste maila batera 302 00:17:45.540 --> 00:17:46.830 eramateko. Orduan, 303 00:17:48.180 --> 00:17:52.260 pixka bat azalduta kontestua edo behintzat ikerketaren 304 00:17:53.090 --> 00:17:56.450 nondik norakoak, bai gustatuko litzaiguke pixkat balioan jartzea 305 00:17:56.870 --> 00:17:59.210 hasieran ere bai Jonek eta Aitorrek aipatu behar da 306 00:17:59.680 --> 00:18:03.910 ba bizitza, istorio edo behintzat topatu ditugun protagonista edo 307 00:18:03.910 --> 00:18:09.700 pertsonaia esanguratsuenak. Hori da, azkenean, Fred Berenisek idazleak 308 00:18:09.700 --> 00:18:14.020 esaten zuen bezala, askotan istorio txikiak historia handia edo letra 309 00:18:14.020 --> 00:18:16.150 larriz idazten den historia zehazten du. 310 00:18:16.860 --> 00:18:19.830 Eta iruditzen zaigu oso inportantea ere bai bizitza istorio hauek 311 00:18:19.830 --> 00:18:22.020 behintzat txiki batzuk, zertzelada batzuk hartzea. 312 00:18:22.740 --> 00:18:28.410 Beraz, bildu ditugun ia bizitza istorio zoragarri horien 313 00:18:28.410 --> 00:18:29.040 artean, xehetasun 314 00:18:29.640 --> 00:18:33.600 txiki batzuk kontatuko dizkizuegu. Gure ustez 315 00:18:33.600 --> 00:18:39.090 esanguratsuenetako bat Esther Silberbergena da. 20 urteko 316 00:18:39.570 --> 00:18:44.400 emakume gazte bat, medikuntza ikasle judua, poloniarra eta komunista, 317 00:18:45.120 --> 00:18:48.690 Belgikatik Errepublika faxismoaren aurka laguntzera datorrena bere taldearekin 318 00:18:48.690 --> 00:18:49.560 batera. 319 00:18:49.720 --> 00:18:54.910 Han gotti dizkie poloniar bat, hura ere judua, metrailadoreak 320 00:18:54.910 --> 00:19:00.310 erakartzen dituzten metalurgiako hainbat langileri 321 00:19:00.310 --> 00:19:04.750 laguntzen. Eta hutsa, botikak dakartzate, Hendaian jaisten 322 00:19:04.780 --> 00:19:05.320 dira zuzenean. 323 00:19:06.340 --> 00:19:10.750 Fronte Popularrak hartzen ditu, Nazioarteko Zubia pasatzen dute eta Irunera 324 00:19:10.810 --> 00:19:14.560 iristen dira. Irun zuzenean metrailadoreak eta botikak doaz 325 00:19:14.560 --> 00:19:15.430 buru, eta emakume 326 00:19:15.900 --> 00:19:19.620 honek ibilbide borrokalaria du Euskal Autonomia 327 00:19:19.620 --> 00:19:20.880 Erkidego osoan, ikusgarria, 328 00:19:21.360 --> 00:19:22.530 egia esan. 329 00:19:23.620 --> 00:19:27.700 Bukatu nuen, bere semeak liburu hau idazteko eskatu zizkion oharretan 330 00:19:27.700 --> 00:19:30.820 idatzi zuen bezala etorri baitzen. Amari eskatu 331 00:19:30.820 --> 00:19:34.210 zion, zaharra zenean, ohar batzuk idazteko. Orduan lehen eskuko 332 00:19:34.210 --> 00:19:37.030 notak ditugu, berak lehen pertsonan egokitu zitzaion 333 00:19:37.500 --> 00:19:40.410 bezala aplikatuz, tiro egiten du metrailadore batek. 334 00:19:40.800 --> 00:19:45.120 Bizitzak salbatzera etorri da. Metrailadore bat hartu behar izan zuen aldi bakarra 335 00:19:45.120 --> 00:19:45.900 izan zen. 336 00:19:47.040 --> 00:19:51.390 Euskadin, gainera, tiro egiteko, tiratzailea buruan jo baitzuten. 337 00:19:51.390 --> 00:19:54.030 Faxistak zetozen eta metrailadore batek tiro egin behar 338 00:19:54.030 --> 00:19:57.810 izan zuen. Pérez Agua Batailoian osasun-langile zela 339 00:19:57.810 --> 00:20:01.530 zauritu zuten, Legutioko (Araba) Villarreal bataila ospetsuan. 340 00:20:01.530 --> 00:20:02.070 341 00:20:03.120 --> 00:20:06.330 Gaur egun, gainera, debutatu gabe, badago bat. Bada kartel bat non bere izena 342 00:20:06.330 --> 00:20:09.270 ere agertzen den ibilbide batzuk badaude Legution eta horietako 343 00:20:09.330 --> 00:20:12.750 kartel bat jada badago bera zauritu zen gudari bat artatzen ari zela, 344 00:20:12.750 --> 00:20:16.920 ugari zauritu bat, frontean zauritu zuten beso bat, emakumea ere bai, 345 00:20:16.920 --> 00:20:19.560 emakumeak, hori guztia kontatzen dut memorietako batean. 346 00:20:20.220 --> 00:20:26.190 Eta horren ondoren Durangoko lehen bonbardaketaren lekuko izan zen, 347 00:20:26.190 --> 00:20:28.800 Durangon harrapatu zuelako bonbardaketak eta gero bonbardaketaren 348 00:20:28.800 --> 00:20:31.470 ondoren fusilamendu batzuk izan ziren. 349 00:20:31.880 --> 00:20:33.200 Tira, jendea pilatuta. 350 00:20:34.600 --> 00:20:35.740 Beno, berehala amorruagatik, kartzeletara 351 00:20:37.320 --> 00:20:41.070 joan zen, eskuineko presoak atera zituen eta ETAk eskuineko 352 00:20:41.580 --> 00:20:44.670 hainbat preso fusilatu zituen Durangon eta lehen bonbardaketaren 353 00:20:44.670 --> 00:20:47.730 ondoren. Eta emakume honek, gainera, gerra zer den idazten du orain, 354 00:20:48.340 --> 00:20:52.450 bere oharretan, gero semeak liburuan erreproduzitu duena. 355 00:20:53.240 --> 00:20:59.030 Eta gero, erreportari gisa, Bilboko emakumeen izeneko aldizkari grafiko 356 00:20:59.030 --> 00:21:02.690 batean idazten du: organoaren aldizkari bat zen, eleberrigilea, 357 00:21:03.120 --> 00:21:06.270 feminista, eta hain emakume ziren feminismoaz hitz egiten 358 00:21:06.270 --> 00:21:10.140 3 auzorekin, liluragarria baita 36an aldizkari honetan feminismoari 359 00:21:10.140 --> 00:21:13.170 buruz hitz egiten dutena, emakumeez soilik osatutako aldizkari 360 00:21:13.170 --> 00:21:16.830 antifaxista batean. Eta Juanita Lefebvre 361 00:21:16.830 --> 00:21:19.320 gerra-izena idazten ari da. 362 00:21:19.920 --> 00:21:23.460 Nahi izatea, berak erabiltzen zuen ezizena. Ba, artikuluak erreportari gisa idazten 363 00:21:23.460 --> 00:21:24.150 badituzu eta 364 00:21:24.420 --> 00:21:28.110 gero bidaia bat egiten baduzu, segi borrokan Asturiasen, 365 00:21:28.500 --> 00:21:28.980 eh. 366 00:21:29.480 --> 00:21:36.920 Frantzia pasatzen ari zen, Levanten borrokatzen jarraitzen du. 36an. Eta azkenean, gerra 367 00:21:36.920 --> 00:21:40.790 amaitzen denean, nazien aurka ere borrokatzen jarraitzen du, eta oraingoan 368 00:21:40.790 --> 00:21:41.660 erresistentzian. 369 00:21:42.380 --> 00:21:45.770 Naziek harrapatu egiten dute, 16 aldiz torturatu, uste dut Alemaniako 370 00:21:46.100 --> 00:21:49.190 kontzentrazio-esparru batean amaitu zela, eta gero sarraski-esparru 371 00:21:49.190 --> 00:21:50.150 batean. 372 00:21:50.840 --> 00:21:54.230 Eta, zorionez, bizirik ateratzen da, eta beno, haren lekukotza daukagu, 373 00:21:54.230 --> 00:21:57.590 eta orain ere dokumental bat egiten ari gara, izan ere, tira, 374 00:21:58.240 --> 00:21:59.590 historia liluragarria da. 375 00:22:00.000 --> 00:22:03.840 Oroimen historikoan espezializatutako dokumentala izan zen, Aré 376 00:22:04.260 --> 00:22:06.600 Audiovisual Espagetiak ekoiztetxearekin batera. 377 00:22:07.300 --> 00:22:09.010 Eta hori bizpahiru 378 00:22:09.800 --> 00:22:12.870 urte barru izango da. Eta Euskarari semearen liburua ere 379 00:22:12.900 --> 00:22:13.280 gaztelaniara 380 00:22:14.120 --> 00:22:18.140 itzultzen ari gara, frantsesez idatzi zuelako. Beraz, 381 00:22:18.140 --> 00:22:21.620 hau da gune boluntario hauen aldeko ekimen 382 00:22:21.680 --> 00:22:25.370 memorialista handi baten hasiera bezala. Eta Stop 383 00:22:25.370 --> 00:22:26.960 eta Gotti Kinski. 384 00:22:28.410 --> 00:22:32.160 Bide batez, Irunen hildako zerbait egongo zela uste genuen. Eta 385 00:22:32.160 --> 00:22:32.850 horrelakoa da. 386 00:22:33.020 --> 00:22:37.130 Sorpresa polita izan da. Ikertzen ere bai, nola bat-batean konturatzen 387 00:22:37.550 --> 00:22:40.880 garen Gol Kinskiri aurpegia jartzen diogula, ez genuela bere argazkirik 388 00:22:40.880 --> 00:22:44.600 eta gainean ez zela Irunen hil. Aurrean. Orain arte beti 389 00:22:44.600 --> 00:22:47.420 kontatu izan digu izango direla biak hilda, Irungo 390 00:22:47.420 --> 00:22:49.460 batailan hil zirela borrokan. 391 00:22:49.980 --> 00:22:58.500 Baina Pi gasaren errusiar artxiboaren fruituetako bat izan zen bere 392 00:22:58.920 --> 00:23:03.150 eskuz idatzitako eskutitz batekin topo egitea, 1930 urtekoa eta 40. 393 00:23:03.150 --> 00:23:07.230 minutukoa, non berak Dolores Ibarruri, La Pasionaria, non zegoen 394 00:23:07.230 --> 00:23:12.660 esanez idazten duen, oraindik ere, LIVetik Poloniatik eta ondoren 395 00:23:12.720 --> 00:23:14.040 Ukrainatik idazten duen arren. 396 00:23:14.930 --> 00:23:19.970 Oraindik ere badu orain atxikimendu hori edo behintzat borroka euskaldunetan 397 00:23:19.970 --> 00:23:24.380 berak bere ez diogu, jartzen du du ni ere Euskadi eta berak taldeko borrokalaria 398 00:23:24.860 --> 00:23:29.570 izan nintzen gaztelania perfektuan oso-oso gaztelera onean. Eta hor 399 00:23:29.570 --> 00:23:30.440 aipatzen du 400 00:23:31.000 --> 00:23:33.820 amaieran berak Irunera Arán Ghost Kinski 401 00:23:34.180 --> 00:23:38.860 izenarekin iritsi zen hura eta Aitorrek aipatu bezala da, kasuan ere, 402 00:23:38.860 --> 00:23:42.580 oso ohikoa zen gerra hasi zen edo borroka-izena 403 00:23:43.660 --> 00:23:47.890 erorikoak jartzea eta berak kasu honetan ba ezizena jarri zun Pier 404 00:23:47.890 --> 00:23:52.750 Martel eta joan zen. Ostras, badugu Pier Martel lokalizatuta non ibili 405 00:23:52.750 --> 00:23:55.900 zen. Perez Agua justu ezta, Hutsarekin batera ibili zen toki 406 00:23:55.900 --> 00:24:00.160 guztietan eta justu bukaeran topatu genuen bere argazkia eta pixka bat 407 00:24:00.320 --> 00:24:02.720 bi bizitza istorio horiek uztartuta. 408 00:24:02.900 --> 00:24:09.620 Kasualki. Cienskik aipatzen du bere eskuizkribua dagoen ere errekorte 409 00:24:09.620 --> 00:24:13.130 bat, Frente Vascon egon izanaren froga gisa. Zehazki Los combates 410 00:24:13.130 --> 00:24:17.300 de Gipuzkoa, Fronte Popularraren abuztuaren erdialdeko murrizketa. 411 00:24:17.300 --> 00:24:21.110 Hain zuzen ere, abuztuaren 15ean, hemen, Donostian, inprimatzen 412 00:24:21.110 --> 00:24:25.670 den Frente Popular periodiko aldizkarian, bai hutsa, bai 413 00:24:25.670 --> 00:24:29.930 Martel larrua, bai beste bi gudari agertzen baitira Andoaingo plazan, 414 00:24:29.960 --> 00:24:32.630 udaletxe aurrean, kalitatea oso ona ez izan arren, identifikatu 415 00:24:33.480 --> 00:24:34.560 ahal izan baitzen. 416 00:24:35.800 --> 00:24:39.550 Beno, oso erraza da Andoaini buruz hitz egitea. Orduan, zentzu 417 00:24:39.550 --> 00:24:44.560 horretan ere beste bizitza istorio bat Irunen amaitutzat ematen zenak, 418 00:24:44.650 --> 00:24:50.140 ba kasu honetan Errusiako artxibotik ateratako informazioa da bat topatzen 419 00:24:50.140 --> 00:24:54.370 du bere periplo du ere eta behintzat bere bizitza istorio hori 420 00:24:55.120 --> 00:24:59.620 osatu edo behintzat osatzea dugula eta kasu honetan ere zabaltzea orain 421 00:24:59.620 --> 00:25:00.610 arte zegoen 422 00:25:01.000 --> 00:25:04.480 informazioarekin. Eta gero badago azken kasu bat, 423 00:25:05.560 --> 00:25:11.050 hiru troskista etorri zirela Belgikatik, Luis Boulanger, Pierre 424 00:25:11.050 --> 00:25:14.140 Zabitz eta delarik. 425 00:25:14.920 --> 00:25:20.080 Hiruak ezkertiarrak Laugarren Internazionalistako parte ziren, 426 00:25:20.080 --> 00:25:21.670 troskista ziren haiek. 427 00:25:21.880 --> 00:25:22.510 Eta 428 00:25:24.400 --> 00:25:29.770 artxibo hau, bere gutunak aurkitu ditugu Amsterdameko artxiboan. Hau 429 00:25:29.770 --> 00:25:33.820 ere beltza. Galdetu genuen ea norbaitek noizbait 430 00:25:35.000 --> 00:25:38.240 ikertu zuen horren inguruan eta aipatu ziguten zeramatzatela 431 00:25:38.960 --> 00:25:43.700 gerratik, hemendik hartutako informazioen arabera, ia 90 urte 432 00:25:43.700 --> 00:25:44.360 luzez bertan. 433 00:25:44.820 --> 00:25:50.220 Eta gutunak frantsesez idatzita daude, baina dute kriston karga, ze 434 00:25:50.220 --> 00:25:54.180 egunetik egunera eguneroko bat egiten dute. Ia-ia bi egunetik behin gutun 435 00:25:54.180 --> 00:25:55.020 bat bidaltzen zuten 436 00:25:55.480 --> 00:25:59.770 Belgikara, Andreu Nin-i idazten dioten abuztuaren 15etik hasita. 437 00:25:59.920 --> 00:26:03.640 Politikari ezaguna izan zen, agian hemen ez hainbeste, baina gehiago Katalunia 438 00:26:03.640 --> 00:26:05.140 aldean, Aragoi sortaldean. 439 00:26:05.740 --> 00:26:10.960 Eta 15az geroztik bi egunez behin izaten dira batzuetan hor errepikatzen dira. Haundia. 440 00:26:11.020 --> 00:26:16.660 Gero, hiru saltoa dago. Abuztuaren 23an iritsi ziren Tolosara, 24an igaro 441 00:26:16.660 --> 00:26:21.520 zuten Nazioarteko Zubia Irunera, eta borrokako 10 egun horietan egun 442 00:26:22.580 --> 00:26:25.280 gogorrak izan ziren. Bestela, oker ez banago, hiru gutun idazten dituzte 443 00:26:25.700 --> 00:26:27.470 denbora tarte horretan. 444 00:26:28.550 --> 00:26:33.230 Pierre Zabitz irailaren hasieran zauritu zuten Punchan. 445 00:26:34.200 --> 00:26:35.100 René Pasquel, 446 00:26:35.980 --> 00:26:40.690 egungo arte lokalizatua genuen bakarra. Irungo frontean hiltzen da. 447 00:26:40.760 --> 00:26:42.640 Justu autobus bat, gainera, pasartea 448 00:26:42.930 --> 00:26:49.710 krudela eta oso naturala kontatzen du, baina oso krudela. Gero 449 00:26:49.710 --> 00:26:53.730 hori guztia kontatzen, ze aipatzen du, nola obus batek bete-betean 450 00:26:53.730 --> 00:26:57.540 ematen du eta behin obusa lehertzen denean, bere gorputza desagertu zen, 451 00:26:57.600 --> 00:27:02.070 hor jada ez dago ezer gertatzen da. Eta beraiek kontatzen dute Obus batek 452 00:27:02.340 --> 00:27:07.290 harrapatu du gure lankidea eta Camara, bere gorpua askatasun lurretan 453 00:27:07.290 --> 00:27:11.760 datza, edo ez dakit nola ematen duen izena, horrela pixka bat 454 00:27:11.760 --> 00:27:17.400 pelikulari ere erreferentzia eginez, Gerra Zibilaren inguruan. Eta 455 00:27:17.730 --> 00:27:21.600 hirugarren pertsona dena, Luis Boulanger, aipatu dugun hau da, 456 00:27:21.690 --> 00:27:26.340 gehienak berak idazten dituenak. Zer hil hasieran eztabil zauritua eta 457 00:27:26.340 --> 00:27:28.860 gero jada Hendaiara pasatzen dute. 458 00:27:29.320 --> 00:27:33.190 Ba berak kontatzen du gerraren azken egunean eta irungo, bai, bi, 459 00:27:33.220 --> 00:27:37.900 irailaren bi, hiru eta lauan bazuten berri bonbardaketen berri, nola 460 00:27:37.900 --> 00:27:41.920 kolpistak puntatik Behobiara datozte. Jo. Eta pasarte bat 461 00:27:42.910 --> 00:27:47.800 benetan oilo-ipurdia jartzeko modukoa irakurtzen duzunean, ze kontatzen 462 00:27:47.800 --> 00:27:52.390 dute tokian tokiko pasartea, egunean bertan haiek han zeudelarik testigu 463 00:27:52.390 --> 00:27:56.890 gisa, eta kontatzen dute emozionalik batera duten kriston 464 00:27:56.950 --> 00:28:00.640 karga horrekin. Esaten duzu Belgikatik etorritako hiru gazteak 465 00:28:00.980 --> 00:28:02.660 hemen borrokan daudela. 466 00:28:03.180 --> 00:28:06.870 Horietako bat borroketan hiltzen, bestea zauritzen dituzte. 467 00:28:07.110 --> 00:28:10.890 Hirugarrenak dago bakarrik onik, edo behintzat borroketan jarraitzeko 468 00:28:10.890 --> 00:28:11.310 prest. 469 00:28:11.720 --> 00:28:18.110 Ba ostra, bada karga bat. Eta orain arte horrelako gai ikertu gabe ere, 470 00:28:18.680 --> 00:28:22.700 kasu honetan nire historialari bezela ez dakit amorrua edo behintzat 471 00:28:22.700 --> 00:28:26.820 bai bultzatzen dit gai honi honi heldu eta behintzat 472 00:28:26.930 --> 00:28:29.120 gizarteratzeko. Aurretik esan bezala, boluntario 473 00:28:29.640 --> 00:28:34.350 horiek Internet izan dute betiko ahaztuak, ez baitute inolako 474 00:28:34.350 --> 00:28:37.200 atxikimendurik izan, ez gipuzkoar gizartearekiko 475 00:28:37.580 --> 00:28:42.140 ez euskal gizartearekiko inolako loturarik. Betiko ahaztuak kasu 476 00:28:42.160 --> 00:28:45.770 honetan. Eta betierekoak ahaztuta baditugu, gerran 477 00:28:46.400 --> 00:28:50.390 errepresaliatuak izan diren, borrokan hil 478 00:28:50.390 --> 00:28:53.450 diren edo errepresaliak jasan dituzten milaka eta 479 00:28:53.450 --> 00:28:54.770 milaka euskal herritar. 480 00:28:55.500 --> 00:29:00.420 Berez, ia betiko ahanzturan izan ditugu, diktaduragatiko isiltasun 481 00:29:00.420 --> 00:29:03.990 baten ondoren, baina ahaztuta eduki dugu. Zer esanik ez, 482 00:29:03.990 --> 00:29:07.560 kanpotik etorritako pertsona horiek, guk ez ditugunak, nik zer egiten duzun baino, 483 00:29:07.560 --> 00:29:09.390 hizkuntzaren muga oso garrantzitsua 484 00:29:09.820 --> 00:29:11.200 zuten lehenik? 485 00:29:11.770 --> 00:29:18.530 Ezin dut ulertu nola duela 90 urte, sozializaziorik gabe, elkar harremanetan 486 00:29:18.560 --> 00:29:21.200 nola jar zitezkeen ikus nezakeen; izan ere, Jonek esan 487 00:29:21.540 --> 00:29:25.170 duen bezala, sei nazional desberdinetakoak dira, baina nik uste dut besteren 488 00:29:25.170 --> 00:29:29.190 bat, agian poloniarrak, austriarrak, italiarrak, alemaniarrak... 489 00:29:29.640 --> 00:29:30.180 490 00:29:31.200 --> 00:29:33.750 Frantsesak, belgikarrak, belgikarrak dira. 491 00:29:35.080 --> 00:29:40.630 Osea, irudi oso anitza dugu, eta Europako lurraldearen 492 00:29:40.880 --> 00:29:46.190 alderdi horretan Bill Williamsonen kasua ere badugu: 493 00:29:46.430 --> 00:29:49.460 putzua kasualitate hutsez zeharkatu zuen 494 00:29:49.580 --> 00:29:54.380 uztailaren 23an, Portugaletera iritsi zen, eta berehala Donostiara 495 00:29:54.380 --> 00:29:57.860 joan zen. Uste dut dokumentatuta daukagun kasu bakarra 496 00:29:57.860 --> 00:30:02.570 internazionalista gisa ere etorriko zela. Ozeanoa zeharkatuz, 497 00:30:02.570 --> 00:30:06.770 gainerako guztiak Europako lurraldeari dagozkio. 498 00:30:07.540 --> 00:30:12.460 Orduan pixka bat balioan jarri horrelako bisita istorioak ere bai. Gero 499 00:30:12.460 --> 00:30:17.260 azkenik, hor baduzue argazkia ere. Hernaniko borroketan egon zen Jean 500 00:30:17.260 --> 00:30:23.500 Louis Evenepoel deituriko internazionalista bat. Bera ere 501 00:30:23.770 --> 00:30:30.700 adinean sartuta, 50 urte ingurukoa. Hernanin egon ostean, jarama beltzeko 502 00:30:30.700 --> 00:30:31.810 borroketan ere 503 00:30:32.390 --> 00:30:35.420 egon zen, bizirik atera zen handik, baina bertan ere egon zen. Eta pixka 504 00:30:35.420 --> 00:30:39.830 bat kasu hori ere deigarria egin zaigu, ez? Zuzenean hona etorri, 505 00:30:39.890 --> 00:30:44.870 Hernanira eraman eta gero hernanitik jarama eta Belchite bezalako 506 00:30:45.380 --> 00:30:47.900 ba aurretik aipatu du Aitor bezela ez balitz 507 00:30:48.120 --> 00:30:52.690 ze izen edo behintzat fama edo memoria hori hartu duten bi 508 00:30:52.690 --> 00:30:57.790 gotorlekuetan borroketan egotea. Orduan pixka bat hau izan da orain 509 00:30:57.790 --> 00:31:02.830 arte ikerketak eman dizkigun ba Johnny gertatu bezala fruitu horiek. 510 00:31:03.550 --> 00:31:08.860 Espero dut fruitu gehiago ematea eta hori guztia liburuan 511 00:31:08.900 --> 00:31:14.050 ikusiko dut plasmatu jaitsiera, istorio txikiarekin jarraituz. 512 00:31:14.050 --> 00:31:16.960 Beti iruditzen zitzaigun garrantzitsua herritarrengana 513 00:31:16.960 --> 00:31:20.560 jotzea, horri buruzko informazioa eta dokumentazioa 514 00:31:20.560 --> 00:31:21.700 izan dezakeen jendeak ekarpenak 515 00:31:22.180 --> 00:31:27.220 egin diezazkigukeen, beti iruditzen baitzaigu istorio txiki 516 00:31:27.220 --> 00:31:31.690 hori oso garrantzitsua dela gizentzeko, egia osatzeko. Hortaz, deialdi bat 517 00:31:31.690 --> 00:31:35.650 egingo dugu. Deialdi bat egiten dugu gipuzkoar eta euskal 518 00:31:35.650 --> 00:31:39.130 herritarrei buruzko informazioa bada, gurekin harremanetan jartzeko mesedez, 519 00:31:39.130 --> 00:31:43.480 telefono bat badago, jarri ditugu ere bai e-mailez bat 520 00:31:43.540 --> 00:31:48.520 internazionalistak Bilduara, eitb puntu. Com eta gurekin harremanetan 521 00:31:48.520 --> 00:31:51.700 jar daitezen, mesedez, ziur gaude oso informazio baliotsua 522 00:31:51.700 --> 00:31:56.020 egongo dela, amonek eta aitona-amonek kontatu dietena eta 523 00:31:56.080 --> 00:32:00.010 hura osatzeko partekatu ahal izango gaituztena. 524 00:32:00.960 --> 00:32:03.750 Eta bukatzeko joan nahi baduzu, zuk ere ez daukat besterik. 525 00:32:05.310 --> 00:32:06.030 Ez zuen galderak. 526 00:32:07.400 --> 00:32:10.940 Norbaitek galderarik edo badauka? Nik uste dut azalpen zabala eman 527 00:32:10.940 --> 00:32:11.300 dizkiogula. 528 00:32:14.510 --> 00:32:15.080 Kopurua. 529 00:32:20.420 --> 00:32:21.380 Alemania oso ondo dago. 530 00:32:22.660 --> 00:32:23.350 Alemaniarrak. 531 00:32:24.580 --> 00:32:26.920 Halaber, kanadar, kanadar, bera, 532 00:32:27.550 --> 00:32:27.810 kroaziarrak 533 00:32:29.580 --> 00:32:33.090 ere bai. Polakoa, Kroaziakoa ere bai. 534 00:32:33.960 --> 00:32:34.470 535 00:32:34.680 --> 00:32:36.990 Ukrainatik ere baten bat. 536 00:32:37.740 --> 00:32:38.280 Horixe dela. 537 00:32:39.160 --> 00:32:40.720 Ez ginen marokoarrak, onak ziren. 538 00:32:40.880 --> 00:32:41.210 Zerrendak. 539 00:32:46.870 --> 00:32:47.710 Zein alditan? 540 00:32:49.750 --> 00:32:50.440 Egiten badugu. 541 00:32:50.760 --> 00:32:51.840 Uztailetik irailera, abuztuan 542 00:32:52.920 --> 00:32:57.090 iritsi ziren uztaila. Abuztuko lehenengoak, zortzi, 10, 12ko 543 00:32:57.090 --> 00:33:00.330 abuztu hasieran, hori da lehena, abuztuaren zortzi, 10, 12a iristen zaizkigu, 544 00:33:00.330 --> 00:33:05.340 Donosti kontuan hartuta irailaren 13an arduratzen da, irailaren 545 00:33:05.400 --> 00:33:09.660 24an Gipuzkoako lurraldea bakarrik geratzen da, Eibarri, Elgeta 546 00:33:09.840 --> 00:33:10.860 eta, esan dezagun, 547 00:33:11.880 --> 00:33:17.580 nazioarteko masa gehiena, besterik ez da geratzen. 548 00:33:18.480 --> 00:33:22.110 Pasaia, Bizkaiko lurraldea eta gero badakigu batzuk Asturias egon zirela, beste 549 00:33:22.110 --> 00:33:27.990 batzuk itzuli egin ziren. Eibarren, adibidez, Paul Brio tenientea hil 550 00:33:27.990 --> 00:33:28.530 zen, 551 00:33:29.080 --> 00:33:34.480 eta haren argazkia ere badugu, baina grosso, Bizkaiko lurraldera 552 00:33:34.480 --> 00:33:39.430 pasatu zen. Horietako gune garrantzitsuenetako bat Europa 553 00:33:39.430 --> 00:33:40.870 Batailoi Motorizatua 554 00:33:41.480 --> 00:33:44.930 izan zen, Euzko Gudarosteko Eusko Gudarostearen 555 00:33:45.360 --> 00:33:48.090 barruan. Gehienak internazionalistek osatzen 556 00:33:48.090 --> 00:33:50.550 zituzten, lehen bai Pier Martelek. 557 00:33:54.320 --> 00:33:58.790 Oraingoz, dokumentazio fidagarriarekin identifikatu dugu. Hau hutsa da, 558 00:33:58.800 --> 00:34:02.750 Esther Silberberg. Ziur gaude gehiago egongo direla, baina ez dugu dokumentaziorik. 559 00:34:02.750 --> 00:34:05.810 Beraz, ezin dugu hitz egin dokumentaziorik gabe. 560 00:34:06.280 --> 00:34:10.690 Uste dugu gaizki egin dezakeela. Ni ziur nago, baina ez, oraingoz ez dago horri 561 00:34:10.690 --> 00:34:11.320 buruzko dokumentaziorik. 562 00:34:12.060 --> 00:34:16.020 Aitzol ahaztu zaio komentatzea. Eibarren ere badago 563 00:34:16.020 --> 00:34:18.210 posizio bat, Belgikakoa, belgikar batzuk 564 00:34:18.699 --> 00:34:20.620 baitzeuden metrailadore 565 00:34:20.900 --> 00:34:24.560 batekin. Egon ote nintzen ikertzen ari gara. Bertan egon 566 00:34:24.560 --> 00:34:27.530 ziren emakumeez hitz egiten dute, baina Elgetan oso posizio garrantzitsua 567 00:34:27.530 --> 00:34:30.380 dago, izan ere, gaur egun belgikar erara ere deitzen 568 00:34:30.380 --> 00:34:30.710 zaio. 569 00:34:31.730 --> 00:34:34.010 Eta ez da ahaztu behar horietako batzuk hil 570 00:34:34.520 --> 00:34:36.800 egin zirela, noski, Aitzolek esan dudan bezala. 571 00:34:38.090 --> 00:34:39.190 Hiru beste leku batzuetan, 572 00:34:39.600 --> 00:34:41.690 eta beste asko Nazioarteko Zubian igaro ziren. 573 00:34:42.100 --> 00:34:45.630 Batzuk pasa ziren, edo Aitzolek esan bezala, jarraitu egin zuten. 574 00:34:46.260 --> 00:34:50.280 Bada, gerraren bilakaera pixka bat Euskadin eta beste askok Nazioarteko 575 00:34:50.280 --> 00:34:52.590 Zubia igaro ahal izan zuten beste miliziano batzuekin 576 00:34:52.590 --> 00:34:53.210 batera. 577 00:34:54.449 --> 00:34:54.960 Euskaldunak. 578 00:34:56.139 --> 00:35:01.390 Bada oso istorio beldurgarriren bat, txundigarria, bi anaia metrailadore 579 00:35:01.390 --> 00:35:03.940 batekin, Nazioarteko zubian nor ziren ikertzen 580 00:35:04.340 --> 00:35:07.220 ari garena, ondo-ondoan, Nazioarteko Zubitik igarotako 581 00:35:07.220 --> 00:35:10.190 gainerako guztia, Irungo azken egunetan erortzen ari dena, 582 00:35:10.190 --> 00:35:12.980 eszena heroiko batzuk ikertzen ari 583 00:35:13.400 --> 00:35:16.790 gara, ea izenik eta abizenik eman dezakegun eta jende horri buruzko 584 00:35:16.790 --> 00:35:18.830 informazio gehiago dugun, ia heroikoa den 585 00:35:19.340 --> 00:35:20.540 pasarte batzuk 586 00:35:21.220 --> 00:35:22.540 baitaude, esango nizueke.