WEBVTT

1
00:00:00.000 --> 00:00:03.270
Beno, egun on guztioi eta eskerrik
asko gaur prentsaurreko honetara

2
00:00:03.270 --> 00:00:03.900
etortzeagatik.

3
00:00:04.760 --> 00:00:07.670
Beno, lehenik eta behin ere
ezker-eskuin dauden bi lagunak

4
00:00:07.670 --> 00:00:11.420
aurkeztuko dizkizuet. Batetikan,
Aitzol Arroyo Hondarribiko

5
00:00:11.420 --> 00:00:12.200
komikilaria

6
00:00:12.820 --> 00:00:15.580
eta Aitor Azurki kazetariak bera.

7
00:00:16.640 --> 00:00:17.450
Biak ere

8
00:00:17.900 --> 00:00:21.070
memoria historikoaren lanketa maila,
ibilbide bat egina dauzkatenak.

9
00:00:21.890 --> 00:00:24.920
Erakusketak antolatu izan dituzte,
libururen batere publikatu izan dute

10
00:00:24.920 --> 00:00:27.530
eta ona, nik uste dut nahiko
ibilbide luzeagoa daukatela

11
00:00:27.620 --> 00:00:29.480
Gipuzkoako memoria historikoaren
lanketan.

12
00:00:30.240 --> 00:00:34.380
Gaurko honetan prentsaurrekora deitu
dizuegu, lan ildo berri bat edo

13
00:00:34.530 --> 00:00:37.410
jorratzen hasi garelako, ikerketa
lerro berri bat.

14
00:00:37.940 --> 00:00:39.470
Eta da brigadista,

15
00:00:39.600 --> 00:00:43.200
nazioarteko brigadistek. Barkatu,
brigadistak.

16
00:00:43.740 --> 00:00:46.560
Nazioarteko bolondres, boluntario.
Barkatu.

17
00:00:47.120 --> 00:00:47.480
Aizu.

18
00:00:49.240 --> 00:00:53.080
Nazionalisten arteko borondatea. Guretzako,
zen segur asko danontzako

19
00:00:53.080 --> 00:00:56.620
ezaguna izan da nazioarteko
brigadisten kontua, baina

20
00:00:56.620 --> 00:00:59.590
esan behar dugu brigadistak agian
sortu zirela, orduan, kasu honetan

21
00:00:59.590 --> 00:01:02.560
ezin dugu brigadistek hitzegin,
baizik eta nazioarteko

22
00:01:02.560 --> 00:01:03.370
bolondres ez.

23
00:01:04.650 --> 00:01:08.490
Datorren urtean badakizue 90 urte
betetzen dira Gipuzkoan Gerra

24
00:01:08.490 --> 00:01:10.230
Zibila bizi izan genuenetik.

25
00:01:11.380 --> 00:01:15.130
Hasierako momentutik Gipuzkoa
Bizkaiarekin batera Errepublikaren

26
00:01:15.130 --> 00:01:20.560
aldeko alde azaldu baziren ere, egia
da, Gipuzkoan sartu ziren, indarrez

27
00:01:20.560 --> 00:01:21.130
sartu zidaten,

28
00:01:21.910 --> 00:01:22.480
batez ere,

29
00:01:23.300 --> 00:01:26.840
bueno, karlistak, nafarrek eta ba
bueno bi hilabeteko epe oso labur

30
00:01:26.840 --> 00:01:30.980
horretan, ba bueno ba ba Gipuzkoa guztiz
eskuratzea edo ia dena eskuratzea

31
00:01:30.980 --> 00:01:31.700
lortu zuten.

32
00:01:32.140 --> 00:01:36.460
Kenduta Intxorta eta Gipuzkoa eta
Bizkaia arteko muga inguru horretan

33
00:01:36.580 --> 00:01:38.860
geratu zela 37an erori

34
00:01:39.340 --> 00:01:42.430
zen arte. Baina bueno Gipuzkoa uztea
lehenengo bi hilabeteetan

35
00:01:42.430 --> 00:01:45.760
erori zen frankisten esku,
esango dugu horrela.

36
00:01:47.510 --> 00:01:50.870
Datorren urtean esan duen bezala, 90
urte betetzen da Gerra, gerra.

37
00:01:51.330 --> 00:01:55.880
Gerra. Gerra izan genuenetik. Eta pixkat
urteurren horren inguruan ari

38
00:01:55.880 --> 00:02:00.440
gara hainbat ekimen martxan jartzen,
hainbat ikerketa lerro, hainbat

39
00:02:00.740 --> 00:02:02.240
ekimen datorren urtera begira.

40
00:02:02.900 --> 00:02:07.310
Eta memoria esaten dugun bezala, beti
memorian fruituak jasotzeko uzta

41
00:02:07.310 --> 00:02:11.210
denbora denboraz landatu behar da.
Memoriako lanak ez dira ikerketak ez

42
00:02:11.210 --> 00:02:15.020
dira egun batetik bestera egiten.
Atzetikan ordu askotako hilabeteetako

43
00:02:15.020 --> 00:02:18.770
eta urteetako lana egoten da,
ikerketak, artxiboetan testigantza

44
00:02:18.770 --> 00:02:20.600
jasotzen materiala biltzen.

45
00:02:21.200 --> 00:02:26.210
Eta bueno orain landatzen duguna gure
asmoa da datorren urtean 2026an 90.

46
00:02:26.210 --> 00:02:27.830
urteurrenarekin batera uztak
jasotzea.

47
00:02:28.620 --> 00:02:32.850
Gure asmoa da gai honen inguruko
liburu bat kaleratzea. Baina esan

48
00:02:32.850 --> 00:02:36.540
dudak bezala, orain ari gara ba bueno
lanketa honi edo honekin hasten.

49
00:02:37.980 --> 00:02:42.390
Gaia guztiz berritzailea da. Orain
arte ez da apenas ezer ikertu gai

50
00:02:42.390 --> 00:02:43.020
honi buruz.

51
00:02:45.060 --> 00:02:48.690
Londres barne boluntario internazionalisten
ingurukoa.

52
00:02:49.170 --> 00:02:51.860
Esan dudan bezala, bi hilabeteko
epean Gipuzkoa erori zen frankisten

53
00:02:51.860 --> 00:02:56.690
esku. Orduan, bat-batean sortu planifikatu
gabeko batzuen aldetik behintzat

54
00:02:56.690 --> 00:02:58.610
bat-batean harrapatu zituzten
gerra batean.

55
00:02:59.020 --> 00:03:02.680
Pentsatu daiteke ez zela denbora
askorik egon nazioarte mailan

56
00:03:02.740 --> 00:03:07.690
bolondresak antolatu eta Gipuzkoara
gerra zegoen leku batera iristeko.

57
00:03:08.100 --> 00:03:12.330
Beti uste dugu, uste dugu oso kasu konkretuak
oso bakanak izan zirela zirela.

58
00:03:12.570 --> 00:03:14.760
Nazioartetik etorri ziran bolondres
horiek,

59
00:03:15.240 --> 00:03:18.720
baina ikerketa hau abiarazi dugun
momentutik ba konturatu gara uste

60
00:03:18.720 --> 00:03:21.660
baino presentzia handiagoa dut brigadista.

61
00:03:21.840 --> 00:03:23.940
Barkatu, barkatu, barkatu. Beste
behin ere esan dut

62
00:03:24.820 --> 00:03:28.180
bolondres edo boluntario Terrasan internalizatu
hauek eta

63
00:03:28.420 --> 00:03:31.630
momentuz behintzat ehundik gora identifikatu
dira, herrialde

64
00:03:31.880 --> 00:03:35.540
desberdinetakoak, gutxienez Europako
sei herrialdeetatik etorri

65
00:03:35.540 --> 00:03:35.930
ziran.

66
00:03:36.500 --> 00:03:39.110
Eta ideologia oso ezberdinetako
jendea zen. Gainera,

67
00:03:40.420 --> 00:03:43.900
nik hitza Aitorri eta itzuliak pasatuko
dizut, haiek ari delako ikerketak

68
00:03:43.900 --> 00:03:47.020
egiten eta haiek eman beharko lukete
egitearen xehetasun gehiago.

69
00:03:47.200 --> 00:03:50.290
Pixka bat, zeintzuk izan ziren orain
arte identifikatu dituzten pertsona

70
00:03:50.290 --> 00:03:53.740
horiek, ze profiletako, nondik etorri
ziran, zein izan den pixka bat

71
00:03:53.740 --> 00:03:54.160
bere

72
00:03:54.520 --> 00:03:55.240
ibilbidea.

73
00:03:55.640 --> 00:03:59.270
Badaude bizitza istorioa oso-oso
interesgarriak denak direnak.

74
00:03:59.330 --> 00:04:02.630
Emakumeren bat ere azalduko da eta
hori guztia

75
00:04:02.740 --> 00:04:04.630
azalduko da xehetasun gehiagorekin.

76
00:04:05.220 --> 00:04:09.450
Edo euskarara, euskaraz zekiten,
gazteleraz. Labur bada ere, tartetxo

77
00:04:09.450 --> 00:04:10.020
bat bada ere.

78
00:04:10.600 --> 00:04:12.010
Beno, ni deituagoa naiz

79
00:04:12.440 --> 00:04:16.850
datorren urtean, 2026an Gerra Zibilaren
90. urteurrena ospatzen

80
00:04:16.940 --> 00:04:17.950
da, Gipuzkoako

81
00:04:19.130 --> 00:04:20.080
Gerra Zibilaren indizearena,

82
00:04:20.640 --> 00:04:25.110
eta efemeride honen barruan
antolatzen ari

83
00:04:25.110 --> 00:04:26.310
gara, ereiten.

84
00:04:27.380 --> 00:04:31.070
Hainbat ekimen, ikerketa ildo
eta lanekin, 2026an datorren

85
00:04:31.070 --> 00:04:33.350
urteko fruitua jasotzeko, beti

86
00:04:33.720 --> 00:04:36.780
diogulako, memoria lanek beren
ikerketa denbora eskatzen

87
00:04:36.780 --> 00:04:37.530
dute.

88
00:04:39.040 --> 00:04:42.750
Artxiboetan lan egiten du, materialak
biltzeko testigantzak

89
00:04:42.750 --> 00:04:43.350
biltzen

90
00:04:43.620 --> 00:04:46.320
ditu eta, ondoren, uzta biltzeko
prozesu luzea

91
00:04:46.900 --> 00:04:47.500
izaten da.

92
00:04:48.360 --> 00:04:49.590
Nolabait esatearren, Gipuzkoako

93
00:04:50.040 --> 00:04:53.160
bolondres internazionalisten
gaia orain arte guztiz

94
00:04:53.160 --> 00:04:56.230
ezezaguna eta berria da,
inork ez duelako ikertu eta

95
00:04:56.370 --> 00:05:01.430
uste genuelako ez zela hain
gai garrantzitsua izango. Izan

96
00:05:01.430 --> 00:05:06.420
ere, Gipuzkoari dagokionez,
gerra hasi baino bi hilabete

97
00:05:06.420 --> 00:05:09.750
eskas lehenago, uste genuen
nazioarteko boluntarioei ere

98
00:05:10.290 --> 00:05:14.250
ez ziela denborarik eman gerra
bete-betean antolatu eta hona

99
00:05:14.280 --> 00:05:16.980
etortzeko, ez baitzen erraza
sartzea ere.

100
00:05:17.900 --> 00:05:20.810
Eta uste genuen ezagutzen ziren kasu
bakan batzuk zirela, baina

101
00:05:20.810 --> 00:05:24.080
ez zegoen informazio gehiago. Aitzitik,
ikertzen ari garen lehen

102
00:05:24.100 --> 00:05:27.800
hilabeteetan, beno, uste genituenak
baino askoz kasu gehiagotatik abiatuta

103
00:05:27.800 --> 00:05:31.910
egiten ari gara ikerketa hau,
esan dezagun, eta

104
00:05:31.910 --> 00:05:35.210
100 borrokalari baino gehiago identifikatu
ditugu, Internet,

105
00:05:35.600 --> 00:05:37.750
boluntario internazionalistak.

106
00:05:41.470 --> 00:05:42.730
Jatorriari dagokionez, gehiagotik

107
00:05:43.750 --> 00:05:48.310
zetozen, gutxienez Europako sei herrialde
baino gehiagotatik eta ideologia

108
00:05:48.310 --> 00:05:50.170
politiko oso desberdinetatik. Atera
ere

109
00:05:51.600 --> 00:05:55.860
egin dira, oso istorio ederrak ateratzen
ari dira, ezezagunak.

110
00:05:56.960 --> 00:06:01.260
Emakumeren bat ere badugu. Eta beno, nik
uste dut Aitor eta Aitzol hitza

111
00:06:01.260 --> 00:06:02.910
pasa dakiekeela, haiek

112
00:06:03.380 --> 00:06:05.720
askoz informazio gehiago eman ahal izango
baitigute,

113
00:06:08.090 --> 00:06:09.060
eta hori

114
00:06:10.320 --> 00:06:13.890
da, nire ustez, Jainkoak esan diezazuekedana
baino gehiago interesatuko zaizuena.

115
00:06:13.890 --> 00:06:17.100
Baina tira esan nahi dut, bada,
lan ildo berri bat hasten

116
00:06:17.100 --> 00:06:21.780
ari garela, helburua dela urte bakoitzeko
liburu bat argitaratzea,

117
00:06:21.780 --> 00:06:25.500
2026an datorrena, hau da,
90. urteurreneko erizaintza. Eta

118
00:06:25.500 --> 00:06:28.530
gaurko prentsaurrekoaren helburua
da Gipuzkoako gizarteari dei

119
00:06:28.530 --> 00:06:31.650
egitea gose badira, hurbileko
kasuren bat ezagutzen

120
00:06:31.680 --> 00:06:34.890
badute, etxean hitz egiten entzun
dutela, dokumentazioren

121
00:06:34.890 --> 00:06:39.120
bat, argazkiren bat edo informazioren
bat dutela, beno, gurekin

122
00:06:39.120 --> 00:06:42.930
harremanetan jar daitezen, zeren
eta, tira ba, eskain

123
00:06:42.930 --> 00:06:46.800
diezazkiguketen pista horietako
bakoitza berria izan daiteke,

124
00:06:46.800 --> 00:06:51.420
bota eta ziur aski lor dezakegun
hari berri bat.

125
00:06:52.280 --> 00:06:55.190
Eta horrela, besterik gabe ba igual
Aitor.

126
00:06:57.020 --> 00:07:01.730
Eskerrik asko denoi etortzearren eta
bereziki eskerrik asko Jon Ganberari,

127
00:07:02.060 --> 00:07:05.330
erakutsi duten sentsibilitate
harengatik, erakutsi duen

128
00:07:05.660 --> 00:07:09.710
konpromisoagatik, oroimen
historikoarekin, gipuzkoarron oroimen

129
00:07:09.770 --> 00:07:10.730
historikoarekin,

130
00:07:11.240 --> 00:07:14.480
proiektu hau erakutsi genituenean,
aurkeztu genienean, oso argi ikusi

131
00:07:14.480 --> 00:07:17.270
zuen hasieratik, orduan gure esker ona eta
bueno eskerrak

132
00:07:18.930 --> 00:07:22.230
eman nahi dizkiogu dizkiogu hori
lehenik eta behin, bigarrenik.

133
00:07:22.230 --> 00:07:26.670
Proiektua nola hasi zan, nola hasi zan
proiektua? Proiektua duela urte

134
00:07:26.670 --> 00:07:27.960
asko hasi zen.

135
00:07:29.040 --> 00:07:30.120
Beno, Miguel

136
00:07:30.480 --> 00:07:34.230
Usabiagak idazleari argitaratu zion liburu
bat dela eta, eleberri historiko

137
00:07:34.320 --> 00:07:38.160
bat da, non Errepublikako Loreak
izena duen, eta bertan jada lehen

138
00:07:38.160 --> 00:07:40.950
boluntario internazionalista
horiei buruz hitz egiten da.

139
00:07:41.440 --> 00:07:44.200
Eta bueno hori ez zen nolabait esatearren,
niretzat pista moduko

140
00:07:44.200 --> 00:07:47.080
bat, ezta? Bere garaian izan zen bide

141
00:07:47.540 --> 00:07:49.460
irekitze bat, nolabait esatearren.

142
00:07:50.290 --> 00:07:53.020
Bide horri ekin genion Aitzolekin.

143
00:07:53.640 --> 00:07:58.680
2019an erakusketa bat antolatu genuen
Gipuzkoako Foru Aldundiarekin batera,

144
00:07:59.580 --> 00:08:03.060
Koldo, Mitxelenan eta bertan
Salamancan ikertzen ari ginela,

145
00:08:03.750 --> 00:08:06.660
izenak agertu zitzaizkigun,
atzerritarren izenak azaltzen

146
00:08:06.660 --> 00:08:11.190
ziren berriz ere urratu genuen bide
txiki horri. Horretan azaltzen ziren

147
00:08:11.460 --> 00:08:12.630
izen-abizen asko.

148
00:08:13.400 --> 00:08:17.120
Gu beste ikerketa batzuekin batera
ginen eta behintzat izen horiek

149
00:08:17.120 --> 00:08:18.050
apuntatu genituen.

150
00:08:18.460 --> 00:08:22.450
Baina tira urteak pasatu ziren, erakusketa
aurkeztu zen COVIDa etorri zen, dena

151
00:08:22.630 --> 00:08:26.050
gelditu zen eta konturatu ginen inork
ez zuela

152
00:08:26.780 --> 00:08:29.420
lan egiten. Adibidez, enkargatzen
ari ziren.

153
00:08:29.960 --> 00:08:33.020
Lan-ildo horretatik, ikerketa-ildo
honetatik.

154
00:08:33.880 --> 00:08:34.510
Harik eta, boluntario

155
00:08:35.720 --> 00:08:39.110
batzuen arrastoari jarraituz,
Steveten

156
00:08:39.110 --> 00:08:39.790
Semearen

157
00:08:40.480 --> 00:08:42.300
liburua aurkitu

158
00:08:42.980 --> 00:08:47.840
nuen arte. Oraingoz dokumentatuta
daukagun boluntario

159
00:08:47.840 --> 00:08:49.430
bakarra da, Esther Silberberg.

160
00:08:50.380 --> 00:08:53.560
Geroago aipatuko dizuegu gehiago,
baina semeak liburu bat

161
00:08:53.560 --> 00:08:56.640
idatzi zuen frantsesez. Hau zure
semea da, George,

162
00:08:57.100 --> 00:08:57.970
guay. Eta beno,

163
00:08:58.540 --> 00:09:01.780
hor konturatu ginen emakume honek
historia liluragarria

164
00:09:01.780 --> 00:09:06.760
zuela, Euskal Herrian, Gipuzkoan,
Bizkaian eta Araban bakarrik,

165
00:09:06.760 --> 00:09:10.330
Euskal Autonomia Erkidegoko
hiru lurraldeetan egon zelako,

166
00:09:10.570 --> 00:09:12.490
Nafarroan noski, artistek azkar
hartu zituztelako,

167
00:09:12.970 --> 00:09:17.000
Iparraldean Frantziako
Estatuan, Euskal Autonomia

168
00:09:17.000 --> 00:09:21.740
Erkidegoan, oso bidaia borrokalaria
dutelako eta proiektu

169
00:09:21.740 --> 00:09:23.840
honen punta edo hasiera
delako.

170
00:09:24.180 --> 00:09:27.420
Pixka bat azaldu nahi genizuen nola
ekin genion orain dela urte batzuk

171
00:09:27.630 --> 00:09:33.600
honi guztiari. Eta gaur aurkeztuko
dugun proiektu hau, esatearren da

172
00:09:33.630 --> 00:09:38.010
hasiera bat besterik ez. Hasiera bat gero
dokumental bat etorriko delako,

173
00:09:38.010 --> 00:09:38.550
aipatu

174
00:09:39.350 --> 00:09:42.710
dizuegun George Zugaitz izanen,
liburua ere bai, itzuliko

175
00:09:42.710 --> 00:09:46.100
dugulako Alberdaniarekin. Hor ari
gara hainbat gauzatan, baina tira,

176
00:09:46.100 --> 00:09:48.020
iturburua da, horrela hasi ginen.

177
00:09:48.400 --> 00:09:51.010
Horrela hasi ginen duela urte dezente.

178
00:09:51.790 --> 00:09:55.090
Boluntario horien arrastoaren atzetik,
internazionalistak daude, eta,

179
00:09:55.180 --> 00:09:57.520
gaur Ganbaran esan duzun bezala,
ezin dira brigadista deitu,

180
00:09:57.520 --> 00:10:00.070
ez dugu uste, zeren batzuetan
instalazioak geroago

181
00:10:00.240 --> 00:10:01.350
etorri baitziren; izan

182
00:10:02.100 --> 00:10:04.650
ere, harrika etorri ziren,

183
00:10:04.970 --> 00:10:07.660
Madrilgo (Bartzelona) Defentsaren

184
00:10:08.100 --> 00:10:11.610
batailak mitifikatuta, brigaden
agurra eta abar. Hori geroago

185
00:10:11.940 --> 00:10:15.420
etorri zen, baina konturatu ginen
brigadista, emakume eta gizon horiek

186
00:10:15.420 --> 00:10:17.790
ere azpimarratu behar zirela; izan

187
00:10:18.780 --> 00:10:21.450
ere, lehen egunetan, abuztuan,
hona etorri ziren, eta hemen zeuden

188
00:10:21.450 --> 00:10:26.010
jada abuztuaren zortzi, 10, 12,
eta hori oso interesgarria eta

189
00:10:26.370 --> 00:10:28.200
garrantzitsua iruditu zitzaigun,

190
00:10:29.480 --> 00:10:29.840
eh.

191
00:10:30.510 --> 00:10:33.670
Orain hartzen dugu ikerketari
dagokionez, Aitzolek aipatuko dugu

192
00:10:33.670 --> 00:10:35.080
pixka bat nola goazen.

193
00:10:35.820 --> 00:10:38.430
Aitzol, nahi baduzu zure aditza
esplikatu pixka bat, mesedez, baina

194
00:10:38.430 --> 00:10:42.000
bueno, egun on denoi. Eskerrik asko
etortzeagatik eta bueno eta horrek

195
00:10:42.000 --> 00:10:46.080
esan duen bezala, nik ere ezkerrak,
Johnny bere apustu

196
00:10:46.080 --> 00:10:50.880
pertsonala egiteagatik eta gaurkoan
egin nizun testuinguru

197
00:10:50.880 --> 00:10:52.800
historiko osatu behintzat balio

198
00:10:53.400 --> 00:10:59.520
digula. Biek, aipatu dudak bezala,
gaiak badu argitaragabe edo

199
00:10:59.520 --> 00:11:04.020
behintzat ikuspuntu berritzaile bat
gaur egun ia jorratu gabe dagoena.

200
00:11:04.680 --> 00:11:09.660
Topa ditzakegun artikulu bakan
batzuk. Vargas Alonso Guía, duela 20

201
00:11:09.660 --> 00:11:13.770
urte ikerturiko Nazioarteko
boluntarioak zineuskadi ugarikoa.

202
00:11:13.860 --> 00:11:18.090
Bertan berak 60 eta 80 bitarte
kuantifikatzen zituen, kontua

203
00:11:18.090 --> 00:11:19.380
hartuta, Gipuzkoa eta batez ere

204
00:11:19.760 --> 00:11:23.480
Bizkaian, gero Bizkaian asesore
sovietikoa eta kanpoko pila bat etorri

205
00:11:23.480 --> 00:11:23.900
zelarik.

206
00:11:24.620 --> 00:11:26.000
Baina hori kenduta,

207
00:11:26.420 --> 00:11:32.510
ba ez dago osotuta edo behintzat ba bai
ikusten genuen hutsune bat hor ba

208
00:11:32.810 --> 00:11:37.460
lerro edo ikerketa lerro hori hortik
tiratzeko. Eta aipatu dugun bezala,

209
00:11:37.550 --> 00:11:42.380
ikuspuntu berritzaile honek ere
ematen du ba beste edo ezohikoak

210
00:11:42.380 --> 00:11:46.130
diren artxiboetara. Normalean
aipatzen da Salamancako artxiboa

211
00:11:46.130 --> 00:11:49.340
izaten omen da gerraren inguruan
estamentu nagusi

212
00:11:49.720 --> 00:11:55.090
bat, baina kasu hauetan internazionalista
edo boluntario hauekin

213
00:11:55.150 --> 00:11:55.630
ba

214
00:11:55.980 --> 00:12:00.600
pixka bat haratago joan gara. Errusiako
hegazti artxiboan ibili

215
00:12:00.600 --> 00:12:05.220
gara buru-belarri badira funts bat,
150.000 dokumentutik gora eta horiek

216
00:12:05.250 --> 00:12:08.690
ikertzen ba egia da gauza interesgarria
pila bat atera

217
00:12:08.700 --> 00:12:09.330
zizkigula.

218
00:12:09.720 --> 00:12:10.590
Baita argazkiko

219
00:12:11.400 --> 00:12:14.940
zati hori ere, Amsterdamen kokatuta
dagoen

220
00:12:15.680 --> 00:12:21.410
El Instituto de Investigación Social de
Historia. Eta barkatu.

221
00:12:22.020 --> 00:12:26.220
Eta bertatik ere topatu ditugu gutun argitaragabe
batzuk. Gero aipatuko ditugun

222
00:12:26.220 --> 00:12:31.110
bizitza istorioetan. Irunera etorri
ziren Hiru Troski ixten kasua, nola

223
00:12:31.350 --> 00:12:35.310
eskutitzak eta gutunak bidaltzen
zituen ia egunero Belgikara, hango

224
00:12:35.880 --> 00:12:40.230
pasarte batetik aldizkari bazuten
bertatik ateratzeko. Baina bueno,

225
00:12:40.260 --> 00:12:45.990
pixka bat hala, grosso modo esanda,
egia da ikerketak, Jonek aipatu

226
00:12:45.990 --> 00:12:50.130
bezela, normalean erein egin behar
da de fruitu horiek emateko. Ba

227
00:12:50.160 --> 00:12:54.720
askotan nekeza izaten da artxiboetako
bibliografia topatze hori

228
00:12:55.080 --> 00:12:59.250
eta lan hori nekeza da, mardula
izaten da. Eta kasu honetan egia da

229
00:12:59.250 --> 00:13:02.730
aste gutxitan edo behintzat hilabete
gutxitan intentsoak hil honetan

230
00:13:02.730 --> 00:13:07.410
gaudela, ba fruituak ematen ari dela.
Jonek aipatu bezala, egun

231
00:13:07.410 --> 00:13:10.170
internazionalista tik gora
identifikatuak dauzkagu.

232
00:13:11.110 --> 00:13:13.570
50 batei aurpegia.

233
00:13:15.100 --> 00:13:18.940
Beno ba jarri diegu behintzat bai
berez itxitako argazkiak,

234
00:13:19.620 --> 00:13:21.360
bakarrenetako argazkiak,

235
00:13:22.080 --> 00:13:26.580
batzuek ere bai fronteko lehen lerroetan
eta abar ateratakoak.

236
00:13:27.220 --> 00:13:32.380
Eta horrekin ere lortzen dugu pixka bat
bere memoria edo bere oroimena

237
00:13:32.380 --> 00:13:36.280
ere duintzea. Gaztelua esaten
bezela, hauek izan dira

238
00:13:36.280 --> 00:13:40.750
betiko ahaztuak Gipuzkoako frontean,
kanpotik zetozen lokal

239
00:13:40.750 --> 00:13:43.690
propioetakoak ez direnez, Aitorrek
ondo esan duen bezala,

240
00:13:43.690 --> 00:13:44.710
abuztu hasieratik

241
00:13:45.560 --> 00:13:49.100
betierekoak eta ahaztuak izan
dira. Prozesu honetan memoria

242
00:13:49.100 --> 00:13:51.710
historikoaren historia berreskuratzen
ari gara, probintziakoa

243
00:13:51.740 --> 00:13:54.170
edo eskualdekoa.

244
00:13:54.760 --> 00:13:56.080
Baina internazionalistek

245
00:13:56.620 --> 00:13:59.350
edo nazioarteko boluntarioek
egia

246
00:14:00.000 --> 00:14:04.830
da beti geratu dela hutsune hori
ikerketa mailan, historian.

247
00:14:04.830 --> 00:14:09.930
Guk Estatuko beste leku batzuetan,
Nazioarteko Brigadetako

248
00:14:09.930 --> 00:14:12.690
kolektibo desberdinak daude,
bai Albaceten, bai Bartzelonan,

249
00:14:12.690 --> 00:14:13.790
bai Madrilen.

250
00:14:14.700 --> 00:14:17.190
Hemen, egia da presentzia

251
00:14:17.900 --> 00:14:23.090
oso txikia zela. Ari gara hitz
egiten ba ehundik gora. Egia da

252
00:14:23.180 --> 00:14:26.030
Gipuzkoako frontean hartzen badugu

253
00:14:26.420 --> 00:14:29.600
ba 100eko hartz txikia, 100eko bata
biaren inguruan

254
00:14:30.440 --> 00:14:34.970
kokatuko ginake. Irungo kasuan
adibidez, Irunen, hiru milalau 1000.

255
00:14:36.440 --> 00:14:38.000
Internazionalistak ditugun heinean,

256
00:14:38.620 --> 00:14:43.090
bertan 100 inguru dauzkagu, langa
hori pasatzera joango gara, baina

257
00:14:43.090 --> 00:14:45.700
100 inguru badauzkagu Irunen borrokan

258
00:14:46.420 --> 00:14:51.340
ibili zirenak. Orduan hori ere nik uste
dut balioan jartzekoa ere bai

259
00:14:51.430 --> 00:14:56.770
badela. Hortaz aparte, normalean
fokua gerra edo burrukan kontestuan

260
00:14:56.770 --> 00:15:00.280
jartzen dugu, baina kasu honetan
internazionalistak, bolondreak,

261
00:15:00.640 --> 00:15:01.840
nazioarteko bolondres

262
00:15:02.100 --> 00:15:04.800
hauetan ere beste bi fronte edo bi.

263
00:15:05.400 --> 00:15:12.120
Ba gidalerro edo bata trukeak edo
trukatu lirikoena. Behin kolpisten

264
00:15:12.120 --> 00:15:13.170
esku geratzen zirenean

265
00:15:13.640 --> 00:15:16.910
ba atxilotzen zituzten edo
kontzentrazio esparru desberdinetara

266
00:15:16.910 --> 00:15:22.130
eramaten zituzten. Eta gero hortik, egia
da bai Errepublikan aldetik eta baita

267
00:15:22.130 --> 00:15:22.820


268
00:15:23.460 --> 00:15:28.320
ere ba frankismoa edo faxismoaren aldetik
kolpisten aldetik trukatua truke

269
00:15:28.350 --> 00:15:28.890
hauek

270
00:15:29.160 --> 00:15:34.320
guztiak normalean ez zuenaren publikotasuna
normalean bide batetik egiten

271
00:15:34.320 --> 00:15:40.020
zuenak, baina lehen trukeak 1137ko
apirilean, maiatzean eman

272
00:15:40.020 --> 00:15:43.680
ziren. Hor badugu argazki bat Argitaragabea
ere lortutakoa, lorturiko barkatu.

273
00:15:44.810 --> 00:15:50.900
Hondarribin Justo ba behin ja Irungo
Avenida Subían. Hor egiten zuten

274
00:15:50.900 --> 00:15:53.420
trukea, Gurutze Gorriak kudeatzen
zituzten

275
00:15:54.680 --> 00:15:59.270
truke horiek, nazioarteko brigadak
jada hor jada deiturikoak, Albaceten

276
00:15:59.270 --> 00:16:00.050
sorturikoak.

277
00:16:00.400 --> 00:16:04.600
Hor jada batzuk badauzkagu, Gipuzkoan egondako
batzuek ere badauzkagu truke horien

278
00:16:05.190 --> 00:16:09.210
zati bat. Eta gero truku horietatik
haratago badauzkagu jada

279
00:16:09.210 --> 00:16:14.460
behin aipatu dugun kolpistak jada
eskualde edo okupatze harekin bat.

280
00:16:15.600 --> 00:16:16.290
Hor hasten zen

281
00:16:17.130 --> 00:16:20.580
fase errepresibo edo errepresio ziklo
hori, ez.

282
00:16:20.720 --> 00:16:24.770
Eta aipatu dugun bezala trukeak izango dira litzatekeen
litzatekeen litzatekeen litzatekeen litzatekeen

283
00:16:24.770 --> 00:16:29.870
litzatekeen lehenengo pauso bat, baina horretarako
aurrerapausu batean badaude, ez. Kartzelan edo

284
00:16:29.870 --> 00:16:32.270
presondegi ezberdinetan topaturikoak.

285
00:16:32.680 --> 00:16:38.290
Eta ikerketaren bidez ere justu duela pasa
da lokalizatu

286
00:16:38.860 --> 00:16:40.180
ditugu 500 internazionalistak

287
00:16:40.480 --> 00:16:44.950
gora egon zirela Irungo
kontzentrazio

288
00:16:45.010 --> 00:16:48.100
esparruan. Badauzkagu bere
izen-abizenak

289
00:16:48.520 --> 00:16:53.830
egia da garaiko independentzia edo
Idazkaritzan izena hauek hartzean,

290
00:16:54.610 --> 00:17:00.880
kanpokoak, isaki arazo dezente
daudela izenak ondo jasotzen,

291
00:17:01.180 --> 00:17:05.920
baina badauzkagu identifikatua gutxienez
500 bolondres internazional edo

292
00:17:06.010 --> 00:17:09.490
jada internazionalista
Irungo kontzentrazio esparrutik pasa

293
00:17:09.490 --> 00:17:15.600
zirenak 1000 beatzirehun ta 39
eta 1942 urteetan eta hori ere

294
00:17:16.060 --> 00:17:18.700
ikerketan egoki ikusi dugu.
Normalean,

295
00:17:20.240 --> 00:17:21.140
fokua

296
00:17:21.440 --> 00:17:26.830
borroka edo borrokalari eta jartzeko
ohitura egoten da eta kasu honetan kasu

297
00:17:26.839 --> 00:17:30.860
egiten da ba historiak behintzat istorio
grafikoki bai borrokak, baina

298
00:17:30.860 --> 00:17:35.570
baita gerra horren ondorioak eta gerra
horretan ematen ziren kanpoko

299
00:17:35.690 --> 00:17:36.890
harremanak edo harreman

300
00:17:37.500 --> 00:17:40.980
politiko horiek beti behar ditugula
ere ikerketa eta hurrengo urtean

301
00:17:40.980 --> 00:17:44.970
sortuko diren liburu hori behintzat
duintzeko eta beste maila batera

302
00:17:45.540 --> 00:17:46.830
eramateko. Orduan,

303
00:17:48.180 --> 00:17:52.260
pixka bat azalduta kontestua edo
behintzat ikerketaren

304
00:17:53.090 --> 00:17:56.450
nondik norakoak, bai gustatuko
litzaiguke pixkat balioan jartzea

305
00:17:56.870 --> 00:17:59.210
hasieran ere bai Jonek eta Aitorrek
aipatu behar da

306
00:17:59.680 --> 00:18:03.910
ba bizitza, istorio edo behintzat
topatu ditugun protagonista edo

307
00:18:03.910 --> 00:18:09.700
pertsonaia esanguratsuenak. Hori da,
azkenean, Fred Berenisek idazleak

308
00:18:09.700 --> 00:18:14.020
esaten zuen bezala, askotan istorio
txikiak historia handia edo letra

309
00:18:14.020 --> 00:18:16.150
larriz idazten den historia zehazten
du.

310
00:18:16.860 --> 00:18:19.830
Eta iruditzen zaigu oso inportantea
ere bai bizitza istorio hauek

311
00:18:19.830 --> 00:18:22.020
behintzat txiki batzuk, zertzelada
batzuk hartzea.

312
00:18:22.740 --> 00:18:28.410
Beraz, bildu ditugun ia bizitza
istorio zoragarri horien

313
00:18:28.410 --> 00:18:29.040
artean, xehetasun

314
00:18:29.640 --> 00:18:33.600
txiki batzuk kontatuko
dizkizuegu. Gure ustez

315
00:18:33.600 --> 00:18:39.090
esanguratsuenetako bat Esther
Silberbergena da. 20 urteko

316
00:18:39.570 --> 00:18:44.400
emakume gazte bat, medikuntza ikasle
judua, poloniarra eta komunista,

317
00:18:45.120 --> 00:18:48.690
Belgikatik Errepublika faxismoaren aurka
laguntzera datorrena bere taldearekin

318
00:18:48.690 --> 00:18:49.560
batera.

319
00:18:49.720 --> 00:18:54.910
Han gotti dizkie poloniar bat,
hura ere judua, metrailadoreak

320
00:18:54.910 --> 00:19:00.310
erakartzen dituzten metalurgiako
hainbat langileri

321
00:19:00.310 --> 00:19:04.750
laguntzen. Eta hutsa, botikak dakartzate,
Hendaian jaisten

322
00:19:04.780 --> 00:19:05.320
dira zuzenean.

323
00:19:06.340 --> 00:19:10.750
Fronte Popularrak hartzen ditu, Nazioarteko
Zubia pasatzen dute eta Irunera

324
00:19:10.810 --> 00:19:14.560
iristen dira. Irun zuzenean metrailadoreak
eta botikak doaz

325
00:19:14.560 --> 00:19:15.430
buru, eta emakume

326
00:19:15.900 --> 00:19:19.620
honek ibilbide borrokalaria
du Euskal Autonomia

327
00:19:19.620 --> 00:19:20.880
Erkidego osoan, ikusgarria,

328
00:19:21.360 --> 00:19:22.530
egia esan.

329
00:19:23.620 --> 00:19:27.700
Bukatu nuen, bere semeak liburu hau
idazteko eskatu zizkion oharretan

330
00:19:27.700 --> 00:19:30.820
idatzi zuen bezala etorri
baitzen. Amari eskatu

331
00:19:30.820 --> 00:19:34.210
zion, zaharra zenean, ohar batzuk
idazteko. Orduan lehen eskuko

332
00:19:34.210 --> 00:19:37.030
notak ditugu, berak lehen pertsonan
egokitu zitzaion

333
00:19:37.500 --> 00:19:40.410
bezala aplikatuz, tiro egiten du metrailadore
batek.

334
00:19:40.800 --> 00:19:45.120
Bizitzak salbatzera etorri da. Metrailadore
bat hartu behar izan zuen aldi bakarra

335
00:19:45.120 --> 00:19:45.900
izan zen.

336
00:19:47.040 --> 00:19:51.390
Euskadin, gainera, tiro egiteko,
tiratzailea buruan jo baitzuten.

337
00:19:51.390 --> 00:19:54.030
Faxistak zetozen eta metrailadore
batek tiro egin behar

338
00:19:54.030 --> 00:19:57.810
izan zuen. Pérez Agua Batailoian
osasun-langile zela

339
00:19:57.810 --> 00:20:01.530
zauritu zuten, Legutioko (Araba)
Villarreal bataila ospetsuan.

340
00:20:01.530 --> 00:20:02.070


341
00:20:03.120 --> 00:20:06.330
Gaur egun, gainera, debutatu gabe, badago
bat. Bada kartel bat non bere izena

342
00:20:06.330 --> 00:20:09.270
ere agertzen den ibilbide batzuk
badaude Legution eta horietako

343
00:20:09.330 --> 00:20:12.750
kartel bat jada badago bera zauritu
zen gudari bat artatzen ari zela,

344
00:20:12.750 --> 00:20:16.920
ugari zauritu bat, frontean zauritu zuten
beso bat, emakumea ere bai,

345
00:20:16.920 --> 00:20:19.560
emakumeak, hori guztia kontatzen dut
memorietako batean.

346
00:20:20.220 --> 00:20:26.190
Eta horren ondoren Durangoko
lehen bonbardaketaren lekuko izan zen,

347
00:20:26.190 --> 00:20:28.800
Durangon harrapatu zuelako bonbardaketak
eta gero bonbardaketaren

348
00:20:28.800 --> 00:20:31.470
ondoren fusilamendu batzuk
izan ziren.

349
00:20:31.880 --> 00:20:33.200
Tira, jendea pilatuta.

350
00:20:34.600 --> 00:20:35.740
Beno, berehala amorruagatik, kartzeletara

351
00:20:37.320 --> 00:20:41.070
joan zen, eskuineko presoak atera zituen
eta ETAk eskuineko

352
00:20:41.580 --> 00:20:44.670
hainbat preso fusilatu zituen Durangon
eta lehen bonbardaketaren

353
00:20:44.670 --> 00:20:47.730
ondoren. Eta emakume honek, gainera,
gerra zer den idazten du orain,

354
00:20:48.340 --> 00:20:52.450
bere oharretan, gero semeak liburuan
erreproduzitu duena.

355
00:20:53.240 --> 00:20:59.030
Eta gero, erreportari gisa, Bilboko
emakumeen izeneko aldizkari grafiko

356
00:20:59.030 --> 00:21:02.690
batean idazten du: organoaren aldizkari
bat zen, eleberrigilea,

357
00:21:03.120 --> 00:21:06.270
feminista, eta hain emakume
ziren feminismoaz hitz egiten

358
00:21:06.270 --> 00:21:10.140
3 auzorekin, liluragarria baita 36an
aldizkari honetan feminismoari

359
00:21:10.140 --> 00:21:13.170
buruz hitz egiten dutena, emakumeez
soilik osatutako aldizkari

360
00:21:13.170 --> 00:21:16.830
antifaxista batean. Eta
Juanita Lefebvre

361
00:21:16.830 --> 00:21:19.320
gerra-izena idazten
ari da.

362
00:21:19.920 --> 00:21:23.460
Nahi izatea, berak erabiltzen zuen ezizena.
Ba, artikuluak erreportari gisa idazten

363
00:21:23.460 --> 00:21:24.150
badituzu eta

364
00:21:24.420 --> 00:21:28.110
gero bidaia bat egiten baduzu, segi
borrokan Asturiasen,

365
00:21:28.500 --> 00:21:28.980
eh.

366
00:21:29.480 --> 00:21:36.920
Frantzia pasatzen ari zen, Levanten borrokatzen
jarraitzen du. 36an. Eta azkenean, gerra

367
00:21:36.920 --> 00:21:40.790
amaitzen denean, nazien aurka ere borrokatzen
jarraitzen du, eta oraingoan

368
00:21:40.790 --> 00:21:41.660
erresistentzian.

369
00:21:42.380 --> 00:21:45.770
Naziek harrapatu egiten dute, 16 aldiz torturatu,
uste dut Alemaniako

370
00:21:46.100 --> 00:21:49.190
kontzentrazio-esparru batean
amaitu zela, eta gero sarraski-esparru

371
00:21:49.190 --> 00:21:50.150
batean.

372
00:21:50.840 --> 00:21:54.230
Eta, zorionez, bizirik ateratzen da,
eta beno, haren lekukotza daukagu,

373
00:21:54.230 --> 00:21:57.590
eta orain ere dokumental bat egiten
ari gara, izan ere, tira,

374
00:21:58.240 --> 00:21:59.590
historia liluragarria da.

375
00:22:00.000 --> 00:22:03.840
Oroimen historikoan espezializatutako
dokumentala izan zen, Aré

376
00:22:04.260 --> 00:22:06.600
Audiovisual Espagetiak ekoiztetxearekin
batera.

377
00:22:07.300 --> 00:22:09.010
Eta hori bizpahiru

378
00:22:09.800 --> 00:22:12.870
urte barru izango da. Eta Euskarari
semearen liburua ere

379
00:22:12.900 --> 00:22:13.280
gaztelaniara

380
00:22:14.120 --> 00:22:18.140
itzultzen ari gara, frantsesez
idatzi zuelako. Beraz,

381
00:22:18.140 --> 00:22:21.620
hau da gune boluntario
hauen aldeko ekimen

382
00:22:21.680 --> 00:22:25.370
memorialista handi baten
hasiera bezala. Eta Stop

383
00:22:25.370 --> 00:22:26.960
eta Gotti Kinski.

384
00:22:28.410 --> 00:22:32.160
Bide batez, Irunen hildako zerbait
egongo zela uste genuen. Eta

385
00:22:32.160 --> 00:22:32.850
horrelakoa da.

386
00:22:33.020 --> 00:22:37.130
Sorpresa polita izan da. Ikertzen
ere bai, nola bat-batean konturatzen

387
00:22:37.550 --> 00:22:40.880
garen Gol Kinskiri aurpegia jartzen
diogula, ez genuela bere argazkirik

388
00:22:40.880 --> 00:22:44.600
eta gainean ez zela Irunen
hil. Aurrean. Orain arte beti

389
00:22:44.600 --> 00:22:47.420
kontatu izan digu izango direla
biak hilda, Irungo

390
00:22:47.420 --> 00:22:49.460
batailan hil zirela
borrokan.

391
00:22:49.980 --> 00:22:58.500
Baina Pi gasaren errusiar artxiboaren
fruituetako bat izan zen bere

392
00:22:58.920 --> 00:23:03.150
eskuz idatzitako eskutitz batekin
topo egitea, 1930 urtekoa eta 40.

393
00:23:03.150 --> 00:23:07.230
minutukoa, non berak Dolores Ibarruri,
La Pasionaria, non zegoen

394
00:23:07.230 --> 00:23:12.660
esanez idazten duen, oraindik ere,
LIVetik Poloniatik eta ondoren

395
00:23:12.720 --> 00:23:14.040
Ukrainatik idazten duen arren.

396
00:23:14.930 --> 00:23:19.970
Oraindik ere badu orain atxikimendu hori
edo behintzat borroka euskaldunetan

397
00:23:19.970 --> 00:23:24.380
berak bere ez diogu, jartzen du du ni ere
Euskadi eta berak taldeko borrokalaria

398
00:23:24.860 --> 00:23:29.570
izan nintzen gaztelania perfektuan
oso-oso gaztelera onean. Eta hor

399
00:23:29.570 --> 00:23:30.440
aipatzen du

400
00:23:31.000 --> 00:23:33.820
amaieran berak Irunera Arán Ghost
Kinski

401
00:23:34.180 --> 00:23:38.860
izenarekin iritsi zen hura eta Aitorrek
aipatu bezala da, kasuan ere,

402
00:23:38.860 --> 00:23:42.580
oso ohikoa zen gerra hasi zen edo borroka-izena

403
00:23:43.660 --> 00:23:47.890
erorikoak jartzea eta berak kasu
honetan ba ezizena jarri zun Pier

404
00:23:47.890 --> 00:23:52.750
Martel eta joan zen. Ostras, badugu
Pier Martel lokalizatuta non ibili

405
00:23:52.750 --> 00:23:55.900
zen. Perez Agua justu ezta,
Hutsarekin batera ibili zen toki

406
00:23:55.900 --> 00:24:00.160
guztietan eta justu bukaeran topatu
genuen bere argazkia eta pixka bat

407
00:24:00.320 --> 00:24:02.720
bi bizitza istorio horiek uztartuta.

408
00:24:02.900 --> 00:24:09.620
Kasualki. Cienskik aipatzen du bere
eskuizkribua dagoen ere errekorte

409
00:24:09.620 --> 00:24:13.130
bat, Frente Vascon egon izanaren froga
gisa. Zehazki Los combates

410
00:24:13.130 --> 00:24:17.300
de Gipuzkoa, Fronte Popularraren abuztuaren
erdialdeko murrizketa.

411
00:24:17.300 --> 00:24:21.110
Hain zuzen ere, abuztuaren 15ean,
hemen, Donostian, inprimatzen

412
00:24:21.110 --> 00:24:25.670
den Frente Popular periodiko
aldizkarian, bai hutsa, bai

413
00:24:25.670 --> 00:24:29.930
Martel larrua, bai beste bi gudari
agertzen baitira Andoaingo plazan,

414
00:24:29.960 --> 00:24:32.630
udaletxe aurrean, kalitatea oso ona
ez izan arren, identifikatu

415
00:24:33.480 --> 00:24:34.560
ahal izan baitzen.

416
00:24:35.800 --> 00:24:39.550
Beno, oso erraza da Andoaini buruz
hitz egitea. Orduan, zentzu

417
00:24:39.550 --> 00:24:44.560
horretan ere beste bizitza istorio
bat Irunen amaitutzat ematen zenak,

418
00:24:44.650 --> 00:24:50.140
ba kasu honetan Errusiako artxibotik ateratako
informazioa da bat topatzen

419
00:24:50.140 --> 00:24:54.370
du bere periplo du ere eta behintzat
bere bizitza istorio hori

420
00:24:55.120 --> 00:24:59.620
osatu edo behintzat osatzea dugula
eta kasu honetan ere zabaltzea orain

421
00:24:59.620 --> 00:25:00.610
arte zegoen

422
00:25:01.000 --> 00:25:04.480
informazioarekin. Eta gero badago
azken kasu bat,

423
00:25:05.560 --> 00:25:11.050
hiru troskista etorri zirela
Belgikatik, Luis Boulanger, Pierre

424
00:25:11.050 --> 00:25:14.140
Zabitz eta delarik.

425
00:25:14.920 --> 00:25:20.080
Hiruak ezkertiarrak Laugarren
Internazionalistako parte ziren,

426
00:25:20.080 --> 00:25:21.670
troskista ziren haiek.

427
00:25:21.880 --> 00:25:22.510
Eta

428
00:25:24.400 --> 00:25:29.770
artxibo hau, bere gutunak aurkitu
ditugu Amsterdameko artxiboan. Hau

429
00:25:29.770 --> 00:25:33.820
ere beltza. Galdetu genuen ea norbaitek
noizbait

430
00:25:35.000 --> 00:25:38.240
ikertu zuen horren inguruan eta
aipatu ziguten zeramatzatela

431
00:25:38.960 --> 00:25:43.700
gerratik, hemendik hartutako
informazioen arabera, ia 90 urte

432
00:25:43.700 --> 00:25:44.360
luzez bertan.

433
00:25:44.820 --> 00:25:50.220
Eta gutunak frantsesez idatzita
daude, baina dute kriston karga, ze

434
00:25:50.220 --> 00:25:54.180
egunetik egunera eguneroko bat egiten
dute. Ia-ia bi egunetik behin gutun

435
00:25:54.180 --> 00:25:55.020
bat bidaltzen zuten

436
00:25:55.480 --> 00:25:59.770
Belgikara, Andreu Nin-i idazten
dioten abuztuaren 15etik hasita.

437
00:25:59.920 --> 00:26:03.640
Politikari ezaguna izan zen, agian hemen ez
hainbeste, baina gehiago Katalunia

438
00:26:03.640 --> 00:26:05.140
aldean, Aragoi sortaldean.

439
00:26:05.740 --> 00:26:10.960
Eta 15az geroztik bi egunez behin izaten
dira batzuetan hor errepikatzen dira. Haundia.

440
00:26:11.020 --> 00:26:16.660
Gero, hiru saltoa dago. Abuztuaren 23an
iritsi ziren Tolosara, 24an igaro

441
00:26:16.660 --> 00:26:21.520
zuten Nazioarteko Zubia Irunera, eta borrokako
10 egun horietan egun

442
00:26:22.580 --> 00:26:25.280
gogorrak izan ziren. Bestela, oker ez banago,
hiru gutun idazten dituzte

443
00:26:25.700 --> 00:26:27.470
denbora tarte horretan.

444
00:26:28.550 --> 00:26:33.230
Pierre Zabitz irailaren hasieran zauritu
zuten Punchan.

445
00:26:34.200 --> 00:26:35.100
René Pasquel,

446
00:26:35.980 --> 00:26:40.690
egungo arte lokalizatua genuen bakarra.
Irungo frontean hiltzen da.

447
00:26:40.760 --> 00:26:42.640
Justu autobus bat, gainera, pasartea

448
00:26:42.930 --> 00:26:49.710
krudela eta oso naturala kontatzen
du, baina oso krudela. Gero

449
00:26:49.710 --> 00:26:53.730
hori guztia kontatzen, ze aipatzen
du, nola obus batek bete-betean

450
00:26:53.730 --> 00:26:57.540
ematen du eta behin obusa lehertzen
denean, bere gorputza desagertu zen,

451
00:26:57.600 --> 00:27:02.070
hor jada ez dago ezer gertatzen da. Eta
beraiek kontatzen dute Obus batek

452
00:27:02.340 --> 00:27:07.290
harrapatu du gure lankidea eta Camara,
bere gorpua askatasun lurretan

453
00:27:07.290 --> 00:27:11.760
datza, edo ez dakit nola ematen
duen izena, horrela pixka bat

454
00:27:11.760 --> 00:27:17.400
pelikulari ere erreferentzia eginez,
Gerra Zibilaren inguruan. Eta

455
00:27:17.730 --> 00:27:21.600
hirugarren pertsona dena, Luis
Boulanger, aipatu dugun hau da,

456
00:27:21.690 --> 00:27:26.340
gehienak berak idazten dituenak. Zer
hil hasieran eztabil zauritua eta

457
00:27:26.340 --> 00:27:28.860
gero jada Hendaiara pasatzen dute.

458
00:27:29.320 --> 00:27:33.190
Ba berak kontatzen du gerraren
azken egunean eta irungo, bai, bi,

459
00:27:33.220 --> 00:27:37.900
irailaren bi, hiru eta lauan bazuten
berri bonbardaketen berri, nola

460
00:27:37.900 --> 00:27:41.920
kolpistak puntatik Behobiara datozte.
Jo. Eta pasarte bat

461
00:27:42.910 --> 00:27:47.800
benetan oilo-ipurdia jartzeko modukoa
irakurtzen duzunean, ze kontatzen

462
00:27:47.800 --> 00:27:52.390
dute tokian tokiko pasartea, egunean
bertan haiek han zeudelarik testigu

463
00:27:52.390 --> 00:27:56.890
gisa, eta kontatzen dute emozionalik
batera duten kriston

464
00:27:56.950 --> 00:28:00.640
karga horrekin. Esaten duzu
Belgikatik etorritako hiru gazteak

465
00:28:00.980 --> 00:28:02.660
hemen borrokan daudela.

466
00:28:03.180 --> 00:28:06.870
Horietako bat borroketan hiltzen, bestea
zauritzen dituzte.

467
00:28:07.110 --> 00:28:10.890
Hirugarrenak dago bakarrik onik, edo
behintzat borroketan jarraitzeko

468
00:28:10.890 --> 00:28:11.310
prest.

469
00:28:11.720 --> 00:28:18.110
Ba ostra, bada karga bat. Eta orain
arte horrelako gai ikertu gabe ere,

470
00:28:18.680 --> 00:28:22.700
kasu honetan nire historialari
bezela ez dakit amorrua edo behintzat

471
00:28:22.700 --> 00:28:26.820
bai bultzatzen dit gai honi honi
heldu eta behintzat

472
00:28:26.930 --> 00:28:29.120
gizarteratzeko. Aurretik esan bezala, boluntario

473
00:28:29.640 --> 00:28:34.350
horiek Internet izan dute betiko
ahaztuak, ez baitute inolako

474
00:28:34.350 --> 00:28:37.200
atxikimendurik izan, ez gipuzkoar
gizartearekiko

475
00:28:37.580 --> 00:28:42.140
ez euskal gizartearekiko inolako
loturarik. Betiko ahaztuak kasu

476
00:28:42.160 --> 00:28:45.770
honetan. Eta betierekoak ahaztuta
baditugu, gerran

477
00:28:46.400 --> 00:28:50.390
errepresaliatuak izan
diren, borrokan hil

478
00:28:50.390 --> 00:28:53.450
diren edo errepresaliak jasan
dituzten milaka eta

479
00:28:53.450 --> 00:28:54.770
milaka euskal herritar.

480
00:28:55.500 --> 00:29:00.420
Berez, ia betiko ahanzturan izan ditugu,
diktaduragatiko isiltasun

481
00:29:00.420 --> 00:29:03.990
baten ondoren, baina ahaztuta
eduki dugu. Zer esanik ez,

482
00:29:03.990 --> 00:29:07.560
kanpotik etorritako pertsona horiek, guk ez
ditugunak, nik zer egiten duzun baino,

483
00:29:07.560 --> 00:29:09.390
hizkuntzaren muga oso garrantzitsua

484
00:29:09.820 --> 00:29:11.200
zuten lehenik?

485
00:29:11.770 --> 00:29:18.530
Ezin dut ulertu nola duela 90 urte,
sozializaziorik gabe, elkar harremanetan

486
00:29:18.560 --> 00:29:21.200
nola jar zitezkeen ikus nezakeen;
izan ere, Jonek esan

487
00:29:21.540 --> 00:29:25.170
duen bezala, sei nazional desberdinetakoak
dira, baina nik uste dut besteren

488
00:29:25.170 --> 00:29:29.190
bat, agian poloniarrak, austriarrak,
italiarrak, alemaniarrak...

489
00:29:29.640 --> 00:29:30.180


490
00:29:31.200 --> 00:29:33.750
Frantsesak, belgikarrak, belgikarrak dira.

491
00:29:35.080 --> 00:29:40.630
Osea, irudi oso anitza dugu,
eta Europako lurraldearen

492
00:29:40.880 --> 00:29:46.190
alderdi horretan Bill Williamsonen
kasua ere badugu:

493
00:29:46.430 --> 00:29:49.460
putzua kasualitate hutsez zeharkatu
zuen

494
00:29:49.580 --> 00:29:54.380
uztailaren 23an, Portugaletera iritsi
zen, eta berehala Donostiara

495
00:29:54.380 --> 00:29:57.860
joan zen. Uste dut dokumentatuta
daukagun kasu bakarra

496
00:29:57.860 --> 00:30:02.570
internazionalista gisa ere etorriko
zela. Ozeanoa zeharkatuz,

497
00:30:02.570 --> 00:30:06.770
gainerako guztiak Europako lurraldeari
dagozkio.

498
00:30:07.540 --> 00:30:12.460
Orduan pixka bat balioan jarri horrelako
bisita istorioak ere bai. Gero

499
00:30:12.460 --> 00:30:17.260
azkenik, hor baduzue argazkia ere.
Hernaniko borroketan egon zen Jean

500
00:30:17.260 --> 00:30:23.500
Louis Evenepoel deituriko
internazionalista bat. Bera ere

501
00:30:23.770 --> 00:30:30.700
adinean sartuta, 50 urte ingurukoa.
Hernanin egon ostean, jarama beltzeko

502
00:30:30.700 --> 00:30:31.810
borroketan ere

503
00:30:32.390 --> 00:30:35.420
egon zen, bizirik atera zen handik,
baina bertan ere egon zen. Eta pixka

504
00:30:35.420 --> 00:30:39.830
bat kasu hori ere deigarria egin
zaigu, ez? Zuzenean hona etorri,

505
00:30:39.890 --> 00:30:44.870
Hernanira eraman eta gero hernanitik
jarama eta Belchite bezalako

506
00:30:45.380 --> 00:30:47.900
ba aurretik aipatu du Aitor bezela ez
balitz

507
00:30:48.120 --> 00:30:52.690
ze izen edo behintzat fama edo
memoria hori hartu duten bi

508
00:30:52.690 --> 00:30:57.790
gotorlekuetan borroketan egotea.
Orduan pixka bat hau izan da orain

509
00:30:57.790 --> 00:31:02.830
arte ikerketak eman dizkigun ba
Johnny gertatu bezala fruitu horiek.

510
00:31:03.550 --> 00:31:08.860
Espero dut fruitu gehiago ematea
eta hori guztia liburuan

511
00:31:08.900 --> 00:31:14.050
ikusiko dut plasmatu jaitsiera,
istorio txikiarekin jarraituz.

512
00:31:14.050 --> 00:31:16.960
Beti iruditzen zitzaigun
garrantzitsua herritarrengana

513
00:31:16.960 --> 00:31:20.560
jotzea, horri buruzko informazioa
eta dokumentazioa

514
00:31:20.560 --> 00:31:21.700
izan dezakeen jendeak ekarpenak

515
00:31:22.180 --> 00:31:27.220
egin diezazkigukeen, beti iruditzen
baitzaigu istorio txiki

516
00:31:27.220 --> 00:31:31.690
hori oso garrantzitsua dela gizentzeko,
egia osatzeko. Hortaz, deialdi bat

517
00:31:31.690 --> 00:31:35.650
egingo dugu. Deialdi bat egiten
dugu gipuzkoar eta euskal

518
00:31:35.650 --> 00:31:39.130
herritarrei buruzko informazioa bada,
gurekin harremanetan jartzeko mesedez,

519
00:31:39.130 --> 00:31:43.480
telefono bat badago, jarri ditugu
ere bai e-mailez bat

520
00:31:43.540 --> 00:31:48.520
internazionalistak Bilduara, eitb
puntu. Com eta gurekin harremanetan

521
00:31:48.520 --> 00:31:51.700
jar daitezen, mesedez, ziur gaude
oso informazio baliotsua

522
00:31:51.700 --> 00:31:56.020
egongo dela, amonek eta aitona-amonek
kontatu dietena eta

523
00:31:56.080 --> 00:32:00.010
hura osatzeko partekatu ahal izango
gaituztena.

524
00:32:00.960 --> 00:32:03.750
Eta bukatzeko joan nahi baduzu, zuk
ere ez daukat besterik.

525
00:32:05.310 --> 00:32:06.030
Ez zuen galderak.

526
00:32:07.400 --> 00:32:10.940
Norbaitek galderarik edo badauka? Nik
uste dut azalpen zabala eman

527
00:32:10.940 --> 00:32:11.300
dizkiogula.

528
00:32:14.510 --> 00:32:15.080
Kopurua.

529
00:32:20.420 --> 00:32:21.380
Alemania oso ondo dago.

530
00:32:22.660 --> 00:32:23.350
Alemaniarrak.

531
00:32:24.580 --> 00:32:26.920
Halaber, kanadar, kanadar, bera,

532
00:32:27.550 --> 00:32:27.810
kroaziarrak

533
00:32:29.580 --> 00:32:33.090
ere bai. Polakoa, Kroaziakoa ere
bai.

534
00:32:33.960 --> 00:32:34.470


535
00:32:34.680 --> 00:32:36.990
Ukrainatik ere baten bat.

536
00:32:37.740 --> 00:32:38.280
Horixe dela.

537
00:32:39.160 --> 00:32:40.720
Ez ginen marokoarrak, onak ziren.

538
00:32:40.880 --> 00:32:41.210
Zerrendak.

539
00:32:46.870 --> 00:32:47.710
Zein alditan?

540
00:32:49.750 --> 00:32:50.440
Egiten badugu.

541
00:32:50.760 --> 00:32:51.840
Uztailetik irailera, abuztuan

542
00:32:52.920 --> 00:32:57.090
iritsi ziren uztaila. Abuztuko
lehenengoak, zortzi, 10, 12ko

543
00:32:57.090 --> 00:33:00.330
abuztu hasieran, hori da lehena, abuztuaren
zortzi, 10, 12a iristen zaizkigu,

544
00:33:00.330 --> 00:33:05.340
Donosti kontuan hartuta irailaren
13an arduratzen da, irailaren

545
00:33:05.400 --> 00:33:09.660
24an Gipuzkoako lurraldea bakarrik
geratzen da, Eibarri, Elgeta

546
00:33:09.840 --> 00:33:10.860
eta, esan dezagun,

547
00:33:11.880 --> 00:33:17.580
nazioarteko masa gehiena, besterik
ez da geratzen.

548
00:33:18.480 --> 00:33:22.110
Pasaia, Bizkaiko lurraldea eta gero badakigu
batzuk Asturias egon zirela, beste

549
00:33:22.110 --> 00:33:27.990
batzuk itzuli egin ziren. Eibarren,
adibidez, Paul Brio tenientea hil

550
00:33:27.990 --> 00:33:28.530
zen,

551
00:33:29.080 --> 00:33:34.480
eta haren argazkia ere badugu, baina
grosso, Bizkaiko lurraldera

552
00:33:34.480 --> 00:33:39.430
pasatu zen. Horietako gune
garrantzitsuenetako bat Europa

553
00:33:39.430 --> 00:33:40.870
Batailoi Motorizatua

554
00:33:41.480 --> 00:33:44.930
izan zen, Euzko Gudarosteko Eusko Gudarostearen

555
00:33:45.360 --> 00:33:48.090
barruan. Gehienak internazionalistek
osatzen

556
00:33:48.090 --> 00:33:50.550
zituzten, lehen bai Pier Martelek.

557
00:33:54.320 --> 00:33:58.790
Oraingoz, dokumentazio fidagarriarekin
identifikatu dugu. Hau hutsa da,

558
00:33:58.800 --> 00:34:02.750
Esther Silberberg. Ziur gaude gehiago egongo
direla, baina ez dugu dokumentaziorik.

559
00:34:02.750 --> 00:34:05.810
Beraz, ezin dugu hitz egin dokumentaziorik
gabe.

560
00:34:06.280 --> 00:34:10.690
Uste dugu gaizki egin dezakeela. Ni ziur
nago, baina ez, oraingoz ez dago horri

561
00:34:10.690 --> 00:34:11.320
buruzko dokumentaziorik.

562
00:34:12.060 --> 00:34:16.020
Aitzol ahaztu zaio komentatzea.
Eibarren ere badago

563
00:34:16.020 --> 00:34:18.210
posizio bat, Belgikakoa, belgikar
batzuk

564
00:34:18.699 --> 00:34:20.620
baitzeuden metrailadore

565
00:34:20.900 --> 00:34:24.560
batekin. Egon ote nintzen ikertzen
ari gara. Bertan egon

566
00:34:24.560 --> 00:34:27.530
ziren emakumeez hitz egiten dute, baina
Elgetan oso posizio garrantzitsua

567
00:34:27.530 --> 00:34:30.380
dago, izan ere, gaur egun
belgikar erara ere deitzen

568
00:34:30.380 --> 00:34:30.710
zaio.

569
00:34:31.730 --> 00:34:34.010
Eta ez da ahaztu behar horietako
batzuk hil

570
00:34:34.520 --> 00:34:36.800
egin zirela, noski, Aitzolek esan
dudan bezala.

571
00:34:38.090 --> 00:34:39.190
Hiru beste leku batzuetan,

572
00:34:39.600 --> 00:34:41.690
eta beste asko Nazioarteko Zubian
igaro ziren.

573
00:34:42.100 --> 00:34:45.630
Batzuk pasa ziren, edo Aitzolek esan
bezala, jarraitu egin zuten.

574
00:34:46.260 --> 00:34:50.280
Bada, gerraren bilakaera pixka bat Euskadin
eta beste askok Nazioarteko

575
00:34:50.280 --> 00:34:52.590
Zubia igaro ahal izan zuten
beste miliziano batzuekin

576
00:34:52.590 --> 00:34:53.210
batera.

577
00:34:54.449 --> 00:34:54.960
Euskaldunak.

578
00:34:56.139 --> 00:35:01.390
Bada oso istorio beldurgarriren bat,
txundigarria, bi anaia metrailadore

579
00:35:01.390 --> 00:35:03.940
batekin, Nazioarteko zubian
nor ziren ikertzen

580
00:35:04.340 --> 00:35:07.220
ari garena, ondo-ondoan, Nazioarteko
Zubitik igarotako

581
00:35:07.220 --> 00:35:10.190
gainerako guztia, Irungo
azken egunetan erortzen ari dena,

582
00:35:10.190 --> 00:35:12.980
eszena heroiko batzuk ikertzen ari

583
00:35:13.400 --> 00:35:16.790
gara, ea izenik eta abizenik eman
dezakegun eta jende horri buruzko

584
00:35:16.790 --> 00:35:18.830
informazio gehiago dugun, ia
heroikoa den

585
00:35:19.340 --> 00:35:20.540
pasarte batzuk

586
00:35:21.220 --> 00:35:22.540
baitaude, esango nizueke.