WEBVTT

1
00:00:00.100 --> 00:00:00.880
Beno, ba egun on

2
00:00:02.260 --> 00:00:03.610
eta ongietorriak

3
00:00:04.120 --> 00:00:07.450
prentsaurreko honetara, non
Hondarretan

4
00:00:08.039 --> 00:00:12.360
irailak lauan egindako aurkikuntzaren
inguruan

5
00:00:12.760 --> 00:00:19.720
Mertxe Urteagak bereziki azalpen pila
bat eman dizkizuet, ikusiko dugu ze

6
00:00:19.720 --> 00:00:23.470
lan zoragarria egin duten eta zer
ekarpen ikaragarria

7
00:00:23.800 --> 00:00:29.140
egin duten Gipuzkoako itsas ondareari.
Esan bezala, Mertxe Urteagak

8
00:00:29.260 --> 00:00:30.040
laguntzen du

9
00:00:30.580 --> 00:00:33.550
Kultura Zerbitzuko arkeologoak.

10
00:00:34.280 --> 00:00:38.960
Eta berak azaldu balu, baldin baditu
baditu azalduko bada ere

11
00:00:38.990 --> 00:00:41.570
xehetasunak, nik gogoratu nahiko nuke

12
00:00:41.920 --> 00:00:47.020
itsasoa gure ondarearen oinarrizko
elementu bat. Aspalditik jakin,

13
00:00:47.020 --> 00:00:48.760
badakigu historian zehar itsasoak

14
00:00:49.160 --> 00:00:53.870
ekarri dituen aberastasuna gabe ez genukeela
nahi ondare artistikoa, gastronomikoa

15
00:00:53.870 --> 00:00:56.840
edo arkitektonikoa besteak beste
izango

16
00:00:57.340 --> 00:01:02.320
dira. Eta aldi berean baita ere Gipuzkoak
esku hartze ikaragarria

17
00:01:02.320 --> 00:01:08.410
duela itsasoan munduko historiaren
ekarpenean, bere eboluzio gorako

18
00:01:08.410 --> 00:01:13.600
azken zazpi mende horretan Gipuzkoak
egindako ekarpena

19
00:01:14.520 --> 00:01:19.530
ezinbestekoa izan delako. Hondarretan
irailak lauean topatuko topatutako

20
00:01:19.530 --> 00:01:22.260
itsasontziak, datu berriak ere ekarri
dizkigu,

21
00:01:22.740 --> 00:01:27.420
15. mendeko itsas zurgintza
azterketan baliagarriak izango

22
00:01:27.510 --> 00:01:28.140
direnak.

23
00:01:29.720 --> 00:01:34.280
Esan zuen ezer baino lehen gogoratu nahi
zuela Gipuzkoako ontzigintza

24
00:01:34.700 --> 00:01:40.070
teknologiak mundua ia zazpi mendez
irauli zuela, esan dezakegula

25
00:01:40.070 --> 00:01:40.700


26
00:01:41.300 --> 00:01:46.040
punta-puntako teknologia izan
zela gipuzkoarren talentuari, gogo

27
00:01:46.040 --> 00:01:46.880
biziari eta

28
00:01:47.300 --> 00:01:51.080
lan onari esker, gipuzkoarrek
gai horretan eta jakin-minak,

29
00:01:51.080 --> 00:01:55.640
gogoak eta lan onak eragindako kezka
horrek berriro ere hona ekartzen

30
00:01:56.220 --> 00:02:01.020
gaituela, kontura gaitezen Kultura
Zerbitzuko Mertxe Urteaga

31
00:02:01.080 --> 00:02:09.380
arkeologoak irailaren lauan Ondarretan
aurkitutako ontzia erregistratzeko

32
00:02:09.389 --> 00:02:13.260
eta harekin lan egiteko prozesua
nolakoa izan den, aurkitzen genuen

33
00:02:13.260 --> 00:02:14.430
bigarren pieza

34
00:02:14.860 --> 00:02:18.250
zela, eta aukera berriak edo
datu berriak ematen dizkigula

35
00:02:18.250 --> 00:02:20.530
itsas ondarearen historiari

36
00:02:20.860 --> 00:02:24.280
buruz, Ondarretako historia osoari
buruz.

37
00:02:24.660 --> 00:02:34.710
Zurgintza, artisautza edo lurraldeko
ontzigintza.

38
00:02:34.710 --> 00:02:35.400


39
00:02:37.220 --> 00:02:42.920
Hasieran esaten nizuen haize
eta marearen kontra egun batzuk

40
00:02:42.920 --> 00:02:46.760
bezala lan egin zutela, itsasbeherak
ematen zien aukerako

41
00:02:46.760 --> 00:02:53.420
leihoak aprobetxatuz, ia ezinezkoa
zirudien, oso artisau

42
00:02:53.420 --> 00:02:57.080
lana, fede handia eskatzen
zuena, erabiliko zuten

43
00:02:57.080 --> 00:03:01.970
teknologiaz gain, ez baitzen punta-puntako
teknologia. Neskei,

44
00:03:01.970 --> 00:03:02.330


45
00:03:03.730 --> 00:03:06.380
bonbekin, baita eskuarekin ere.

46
00:03:07.640 --> 00:03:12.740
Itsasontzi horretan Gipuzkoako ontzigintzaren
historiarako informazio

47
00:03:13.240 --> 00:03:18.640
baliotsua dagoela sinestea eta
sinestea ere erabakigarria

48
00:03:18.700 --> 00:03:23.410
izan da informazio hori
guztia erregistratzeko eta

49
00:03:23.830 --> 00:03:28.840
azalduko digun prozesuari
ezagutza guztia emateko

50
00:03:28.840 --> 00:03:30.520
orduan. Merche,

51
00:03:32.320 --> 00:03:37.180
ni gehiago naiz gogoratu aurretik
ontzia XIX. mendeko egurrezko

52
00:03:37.180 --> 00:03:41.380
ontzia dela, oker banago zuzenduko nauena,
14 metroko luzera duena,

53
00:03:41.380 --> 00:03:45.280
eta hori ia lehen egunean ikusi
genuen. Burdina garraiatzen

54
00:03:45.280 --> 00:03:46.910
zuen lehen unetik, 12 eta

55
00:03:47.320 --> 00:03:51.380
14 metro bitarteko luzera zuen,
eta tratatu dutenetik, beno,

56
00:03:51.380 --> 00:03:56.420
estali egin da, mareak ez dezan
soilik itsasaldiak eraman edo

57
00:03:56.420 --> 00:03:58.220
ez dezan lotu, ez dezan

58
00:03:58.780 --> 00:04:00.160
kalte egiten jarraitu.

59
00:04:01.680 --> 00:04:05.910
ETAk nire aldetik ezer ez gehiago
azaltzeko

60
00:04:06.340 --> 00:04:08.680
eman du bide batera.

61
00:04:10.000 --> 00:04:13.300
Bide batez ere. Eta gero Mertxe Urteagak
egingo dizkizuet nahi dituzuet

62
00:04:13.300 --> 00:04:18.250
azalpen guzti guztiak, xehetasun
ikaragarriarekin eta eskerrik

63
00:04:18.250 --> 00:04:22.570
asko Mertxe eta lantaldeari gaur hau
izango da posible egiteagatik,

64
00:04:22.980 --> 00:04:28.740
benetan lana eta eta fedea izateko
eskatzen duelako lan honek. Eskerrik

65
00:04:28.740 --> 00:04:28.980
asko.

66
00:06:16.300 --> 00:06:19.390
Egun on denoi eta mila esker
etortzeagatik.

67
00:06:20.480 --> 00:06:26.510
Azalpenak ematea, agian niretzat eta
gehiago kostatzen zaidana lan egitea,

68
00:06:26.510 --> 00:06:27.650
baina egia esateko,

69
00:06:28.920 --> 00:06:35.340
hori esanda, nik aurkezpen labur bat
egingo dut eta horretarako prestatuta

70
00:06:35.340 --> 00:06:37.230
dago Powerpoint txiki bat

71
00:06:38.060 --> 00:06:38.300
eh.

72
00:06:39.180 --> 00:06:39.660
Eta

73
00:06:40.100 --> 00:06:44.900
ardatz horrekin behintzat, lanaren
iparrorratza jarraitzeko.

74
00:06:56.620 --> 00:06:57.700
Egun batzuk eta

75
00:06:58.460 --> 00:07:03.260
eskerrik asko aurkikuntza honen aurkezpenera
etortzeagatik eta lehen esan

76
00:07:03.260 --> 00:07:03.650
dudan

77
00:07:04.820 --> 00:07:10.040
bezala, ia nahiago dut Ondarretako hondartzan
egon tiraka. Baina tira,

78
00:07:10.860 --> 00:07:15.390
ondarearen zabalkundea ikerketa
bezain garrantzitsua da, eta hori

79
00:07:15.390 --> 00:07:18.030
jartzeko eta balioesteko modua
da.

80
00:07:19.260 --> 00:07:20.220
Kasu honetan.

81
00:07:21.460 --> 00:07:24.370
Aurkikuntzaren aurretik beste jainko bat

82
00:07:24.940 --> 00:07:25.300
zetorren,

83
00:07:25.620 --> 00:07:26.880
beste aurkikuntza bat.

84
00:07:28.230 --> 00:07:32.520
Abuztuaren hasieran, aurreko irudian
ikusi dugun bezala.

85
00:07:32.820 --> 00:07:37.020
Abuztuaren hasieran beste aurkikuntza
bat eman zidan zidan Hondarretako

86
00:07:37.080 --> 00:07:42.720
eremu berean, hori ere kudeatu
genuen, hortik atera

87
00:07:42.750 --> 00:07:47.130
genuen eta hilabete pasa ondoren
eta lehen aurkikuntza aurkitu

88
00:07:47.130 --> 00:07:48.090
eta gero, ibiltari

89
00:07:49.350 --> 00:07:53.370
batek egur hondar gehiago agertu
zirela ere abisatu zuen.

90
00:07:54.360 --> 00:07:58.200
Eta kasu horretan, irudian nola ikusten
diren ez zen pieza

91
00:07:58.860 --> 00:08:02.220
solte bat, baizik eta lerro jarraitu

92
00:08:02.680 --> 00:08:07.810
ilun bat, ibiltariak zur eta hasiera
gisa identifikatu zuena.

93
00:08:08.340 --> 00:08:12.750
Eta orduan berehala jarri behar izan
zen martxan larrialdiko operazio

94
00:08:12.750 --> 00:08:16.920
bat, larrialdiko operazio
arkeologiko bat, hurrengo egunean,

95
00:08:16.920 --> 00:08:19.230
hilaren bostean, abuztuaren

96
00:08:19.600 --> 00:08:22.210
bostean eta seian, aurkikuntza

97
00:08:22.740 --> 00:08:27.120
ebaluatu eta, batez ere, nola lan egin
behar zen planteatu ahal izan baitzuten.

98
00:08:27.120 --> 00:08:27.630


99
00:08:28.320 --> 00:08:32.400
Kontutan izan behar da kasu honetan aurkikuntza
bakarrik ikusten da marea

100
00:08:32.400 --> 00:08:33.480
berarekin,

101
00:08:33.880 --> 00:08:39.900
ze bere maila agertutako maila metro
bateko ingurukoa zen

102
00:08:40.400 --> 00:08:43.400
eta hurrengo astean

103
00:08:43.620 --> 00:08:46.380
ba mareak izan ziren nahiko altuak

104
00:08:47.780 --> 00:08:51.740
eta baldintza hori aprobetxatu
egin genuena zen plangintza bete.

105
00:08:52.680 --> 00:08:53.610
Aurkikuntza.

106
00:08:54.810 --> 00:09:00.180
Koroatzea metro bateko kuotan agertu zen,
eta behe-mareetan bakarrik

107
00:09:00.520 --> 00:09:01.900
ikus zitekeen.

108
00:09:02.740 --> 00:09:08.110
Ebaluazio horri esker, zurezko
ontzia zela baieztatzeko

109
00:09:08.110 --> 00:09:11.290
zenbait xehetasun zehaztu ahal
izan genituen.

110
00:09:11.920 --> 00:09:13.930
Zurezko ontzia eraikita zegoela

111
00:09:16.300 --> 00:09:21.220
uste duzu? Tingladillo. Gero, ontzigintza
modu hori zer den azalduko

112
00:09:21.220 --> 00:09:22.150
dut, eta barruko

113
00:09:22.820 --> 00:09:27.320
azalerako koadernoak agertu ziren,
baita utzi zuena baino xehetasun

114
00:09:27.860 --> 00:09:29.750
gehiago ere.

115
00:09:30.520 --> 00:09:33.910
Teknologia berriei dagokienez, arkeologia
dira, fotogrametriaren erabilera

116
00:09:33.910 --> 00:09:37.990
kasu honetan, irudia ikusten den
bezala, arintasun handiz lan

117
00:09:37.990 --> 00:09:39.760
egiteko eta aurkikuntza kokatzeko

118
00:09:40.260 --> 00:09:42.180
aukera eman baitzigun, haren

119
00:09:43.060 --> 00:09:46.030
dimentsioak zertan ziren ikusteko.

120
00:09:46.560 --> 00:09:51.120
Eta marea hilen aste horretan
operazioa antolatu

121
00:09:51.120 --> 00:09:52.170
genuen.

122
00:09:52.920 --> 00:09:57.120
Ez zen lan hori antolatzea eta
kontutan izanda

123
00:09:58.220 --> 00:09:59.930
denbora edo zen,

124
00:10:00.160 --> 00:10:06.100
denbora motza zen lana egiten ari zen
marea berak ematen zuen aukera.

125
00:10:06.660 --> 00:10:07.350
Suerte

126
00:10:07.860 --> 00:10:12.300
handia izan zen zen zen hurrengo marea
biziak izan ziren eta ez ohizko

127
00:10:13.010 --> 00:10:19.100
marea biziak baizik eta hor ezohizko
marea bellmare bat eman zen.

128
00:10:19.430 --> 00:10:24.860
Hor ikusten duzue datuak. Ostiral,
ostegunean eta ostiralean 26

129
00:10:24.860 --> 00:10:27.710
zentimetroko marea behera, 27ko zen

130
00:10:28.180 --> 00:10:29.560
zentimetroko marea behera.

131
00:10:31.000 --> 00:10:33.430
Eta nola ikusten duzun irudia,

132
00:10:33.960 --> 00:10:37.800
marea hilen hurrengo astea marea
baxuen astea izan zela

133
00:10:37.800 --> 00:10:38.370
aprobetxatuz

134
00:10:38.620 --> 00:10:42.940
eta gainera marea tanta
apartekin, egunero lana

135
00:10:43.090 --> 00:10:46.210
planteatu genuen eta goazen.

136
00:10:46.720 --> 00:10:51.400
Eta lurpetik zati bat lurpetik ateratzea,

137
00:10:51.800 --> 00:10:57.110
haren hedadura eta okupatutako azalera
zehaztuta, eta hor ikusten duzue

138
00:10:57.110 --> 00:11:00.680
sektore urdin horietan, kontuan hartuta
hemen sei lanegun genituela

139
00:11:00.680 --> 00:11:01.250


140
00:11:01.720 --> 00:11:04.540
egun bakoitzean, eta hori da
egin nahi genuena.

141
00:11:06.140 --> 00:11:06.530
ETA

142
00:11:07.380 --> 00:11:08.640
asteartean, Sant Ramosen, pezioaren

143
00:11:09.560 --> 00:11:13.430
zati bat izan da eta egin genuen.

144
00:11:14.500 --> 00:11:15.250
ETA

145
00:11:16.060 --> 00:11:20.920
nola ikusten duzue motoponpak nola erabiltzen
diren, drainatze-kanalari

146
00:11:21.520 --> 00:11:27.850
laguntzeko hondeamakina? Izan
ere, hondartzan ur

147
00:11:29.400 --> 00:11:34.500
ertzean zulo bat egin eta urez
betetzen denean bezala da. Eta

148
00:11:34.500 --> 00:11:38.340
orduan putzu horiek egiten ditugu,
izan ere, gauza bera egiten dugu

149
00:11:38.340 --> 00:11:39.060
pezio baten

150
00:11:39.530 --> 00:11:41.440
landarea aurkitu

151
00:11:41.840 --> 00:11:48.350
nahian, 14 metroko luzera duena. Eta horrekin
da denbora kronometratua lurpetik

152
00:11:48.920 --> 00:11:50.870
ateratzeko.

153
00:11:51.420 --> 00:11:57.240
Eta gero, lurpetik atera ondoren, ikusten
denez, utzitako hutsunea berriro

154
00:11:57.240 --> 00:11:59.610
beteko du hondarrezko

155
00:12:00.400 --> 00:12:02.620
zakuekin, itsas

156
00:12:03.360 --> 00:12:06.240
korronteen indarra aurretik eraman
ez dezaten eta espazio

157
00:12:06.740 --> 00:12:11.150
hori aurrerago ikertzen jarraitu ahal
izan dezagun edo, gutxienez, haren

158
00:12:11.480 --> 00:12:16.580
kontserbazioa bermatzeko. Hemen ikusten
dira lan-baldintzak, asteartean,

159
00:12:16.580 --> 00:12:18.200
asteazkenean, ostegunean,

160
00:12:19.420 --> 00:12:20.620
ostiralean,

161
00:12:21.180 --> 00:12:25.200
larunbatean eta igandean izan ginen
bezala. Irudi horiek ez ditut azkar

162
00:12:25.200 --> 00:12:26.010
pasatuko.

163
00:12:26.420 --> 00:12:27.710
Zuek ikusteko.

164
00:12:28.760 --> 00:12:33.380
Hala bolada batean nola izan zen artilea,
baina hemen adibidez detaile txiki

165
00:12:33.380 --> 00:12:34.790
bat edo beste xehetasun

166
00:12:35.420 --> 00:12:38.360
batzuk. Utzitako koadroa iltze batek

167
00:12:38.700 --> 00:12:40.470
utzitako marka ikusten

168
00:12:40.960 --> 00:12:46.180
da. Kroskoaren traka, esan dudan
bezala,

169
00:12:47.060 --> 00:12:48.260
ontzi eraiki

170
00:12:48.660 --> 00:12:50.010
bat zen, tingadilloa.

171
00:12:50.840 --> 00:12:56.750
Eta hemen ikusten da itsas teknologia hori,
eraikitzeko

172
00:12:57.100 --> 00:13:01.150
modu hori ateratzea. Eraikitzeko
modu batek ordezten

173
00:13:01.150 --> 00:13:01.750
du.

174
00:13:02.490 --> 00:13:06.120
Zer aurrezten du zurak eta zer da
eraikuntza topera baino aurreratuagoa.

175
00:13:06.480 --> 00:13:10.680
Tingladillo hori errenazimendura arte
mantentzen da, eta gainjartzen

176
00:13:10.680 --> 00:13:11.340
joaten da,

177
00:13:11.960 --> 00:13:12.470


178
00:13:13.160 --> 00:13:16.670
enbor batetik modu erradikalean lortutako
zurak baitira,

179
00:13:17.260 --> 00:13:20.110
eta, ondoren, barruko eskeletoa eraikitzen

180
00:13:20.640 --> 00:13:23.760
da, atzeko modalitatearen aurrean,
topea, hau da, barne-eraikuntza

181
00:13:23.760 --> 00:13:26.760
hori egiten den lehena, barne-egitura,
eta gero forratu egiten

182
00:13:26.760 --> 00:13:27.090
da.

183
00:13:27.460 --> 00:13:29.290
Hau tingladilloko eraikin
bat da.

184
00:13:29.800 --> 00:13:34.690
Eta, beraz, zaharragoa, zurezko
iltzeen, metalezko iltzeen eta

185
00:13:34.690 --> 00:13:38.860
egurrezko iltzeen xehetasunak zituena,
morteroz, morterozko

186
00:13:38.860 --> 00:13:44.200
pilotaz eta zeraman lastaz
babestuak denak,

187
00:13:44.660 --> 00:13:47.630
itsasontziaren merkataritza-ibilbidea
zein izan

188
00:13:48.100 --> 00:13:50.290
zen jakiteko aukera emango ziguna.

189
00:13:50.860 --> 00:13:56.110
Eta baita upategian daramadan burdin
mineralaren zamak utzitako

190
00:13:56.110 --> 00:13:58.030
hondarrak ere.

191
00:13:59.100 --> 00:14:01.110
Eta horrela egunez egun,

192
00:14:02.060 --> 00:14:07.490
aldez aurreko lanarekin eta itxaropenak
betez, motoponpekin

193
00:14:07.490 --> 00:14:13.220
borrokan, lana uztera behartzen
gintuen marearen igoera azkarrarekin

194
00:14:13.220 --> 00:14:14.810
borrokan, baina

195
00:14:15.480 --> 00:14:20.250
lehenago, utzitako hutsunea bete
ondoren, lurrez betetako zaku

196
00:14:20.250 --> 00:14:20.760
horiekin.

197
00:14:21.360 --> 00:14:21.870
ETA

198
00:14:22.420 --> 00:14:25.720
horrela, larunbatean, probara
iritsiak ginen.

199
00:14:25.940 --> 00:14:28.580
Eta igandean, proba geldiaraziko du.

200
00:14:29.160 --> 00:14:33.360
Eta mesedez iltzeek utzitako
markak ere, iltzeen

201
00:14:33.360 --> 00:14:34.050
buruak josten.

202
00:14:34.540 --> 00:14:36.880
Kaskoa, tingladillo.

203
00:14:37.680 --> 00:14:39.720
Eta igandean osatu genuen.

204
00:14:39.940 --> 00:14:41.740
Popa dela uste dugu.

205
00:14:42.340 --> 00:14:43.720
Eta hemen bista bat dugu.

206
00:14:45.480 --> 00:14:50.070
Zati guztiak batuta, ontziaren
planta osoa nola daukagun

207
00:14:50.070 --> 00:14:50.760
eta

208
00:14:51.480 --> 00:14:54.270
bere eraikuntza-ezaugarriak.

209
00:14:57.100 --> 00:15:04.390
Lanaren operatiboa. Egunero, haren
aurka borrokatu. Drainatze

210
00:15:04.390 --> 00:15:05.890
soluzio izugarriak,

211
00:15:06.820 --> 00:15:11.200
motoponpen erabilera, sei motoponpa
eta, horregatik, igandean

212
00:15:11.200 --> 00:15:13.570
Bidasoako suhiltzaileek

213
00:15:14.220 --> 00:15:18.840
esku bat bota behar izan ziguten, ez
zegoelako leku ireki bat gehiago

214
00:15:18.840 --> 00:15:19.890
alokatzeko.

215
00:15:21.240 --> 00:15:27.780
Ia ezinezkoa den drainatze horri
aurre egiteko zailtasuna.

216
00:15:28.380 --> 00:15:34.290
Eta gero lanean, tarteen arabera,
fotogrametriarekin.

217
00:15:34.660 --> 00:15:36.960
Fotogrametria hiru dimentsiotan

218
00:15:37.700 --> 00:15:42.470
ikusi dugun moduko berreraikuntza
bat egitea ahalbidetzen duen

219
00:15:42.470 --> 00:15:45.500
teknika bat da, pieza guztien

220
00:15:47.060 --> 00:15:48.560
neurri zehatzekin.

221
00:15:48.880 --> 00:15:52.270
Eta hori da orain lanean jarraitzeko
balioko diguna.

222
00:15:53.520 --> 00:15:55.170
Hemen duzue irudi hori.

223
00:15:55.960 --> 00:16:00.160
Eta orain fotogrametriaren erabilera ikusi
ahal izango dugula uste dut.

224
00:16:01.400 --> 00:16:01.550
Ta.

225
00:16:02.100 --> 00:16:02.430
Bai.

226
00:16:07.780 --> 00:16:09.520
Finkoa da, finko geratzen da. Irudia.

227
00:16:16.700 --> 00:16:18.980
Ezin da mugitu. Mugitzen da.

228
00:16:20.720 --> 00:16:21.940
Ez, ez.

229
00:16:22.660 --> 00:16:24.340
Ba ezin da jarri bideoa.

230
00:16:25.540 --> 00:16:27.820
Ba hor ikusten duzue

231
00:16:28.480 --> 00:16:34.750
fotogrametria teoriaren bidez nola posible
den prezio horren irudi hiru daude

232
00:16:34.750 --> 00:16:35.230


233
00:16:35.620 --> 00:16:35.980
eh.

234
00:16:36.860 --> 00:16:40.040
Irudi bat bukatu eta dena bere neurriekin

235
00:16:40.740 --> 00:16:45.540
orduan aukera paregabea da
gero hori ondo aztertzeko

236
00:16:45.540 --> 00:16:49.590
eta hemendik aurrera egin behar
da lana gauzatzeko.

237
00:16:50.770 --> 00:16:55.110
Fotogrametria izan
da gakoa.

238
00:16:56.540 --> 00:16:57.320
Hark arrakastaz

239
00:16:58.180 --> 00:17:01.390
darama premiazko operazio hau.

240
00:17:01.940 --> 00:17:04.910
Eta hor ikusten duzue lanaldiak

241
00:17:05.380 --> 00:17:07.300
gainjartzen diren irudia.

242
00:17:07.859 --> 00:17:08.490
Ematen du.

243
00:17:09.000 --> 00:17:13.230
Gure ustez, eskuineko eskuan ikusten
dena da proba, eta ezkerrekoan

244
00:17:13.230 --> 00:17:16.200
dagoena popa, irudiaren erdian
pieza bat ikusten

245
00:17:17.099 --> 00:17:18.000
delako.

246
00:17:20.020 --> 00:17:23.770
Horrela Carlinga urkilak, masta
jartzeko

247
00:17:24.619 --> 00:17:27.720
tintontzia dagoen lekuan.

248
00:17:28.500 --> 00:17:32.940
Ontzi bat zen, ikus dezagun beste
irudi bat, ezker zer aurkitu eta

249
00:17:33.480 --> 00:17:34.710
erregistratzen

250
00:17:36.220 --> 00:17:38.080
dituzten kotak ikusten direna.

251
00:17:38.960 --> 00:17:39.440


252
00:17:39.600 --> 00:17:42.000
Eta beno, guk orain pentsatzen

253
00:17:42.420 --> 00:17:46.560
duguna da, orain mahai gainean dugun
informazio guztiarekin, kontua

254
00:17:46.560 --> 00:17:47.370
dela.

255
00:17:47.780 --> 00:17:48.650
Belaontzi bat,

256
00:17:50.200 --> 00:17:50.920
itsasontzi-diseinua,

257
00:17:52.170 --> 00:17:52.800


258
00:17:53.340 --> 00:17:57.990
arintasun handia ematen diona,
belaren erabilera erritmoen

259
00:17:58.700 --> 00:18:00.440
erabilerarekin partekatuko

260
00:18:01.140 --> 00:18:02.430
lukeena, itsasontzigintzaren

261
00:18:02.560 --> 00:18:03.160


262
00:18:03.780 --> 00:18:05.460
kronologia doituta.

263
00:18:05.880 --> 00:18:09.480
Honek Erdi Aroko kronologia du,
Erdi Aroko azken pasarteak.

264
00:18:10.520 --> 00:18:13.010
Newporten (Gales, Erresuma Batua)

265
00:18:13.720 --> 00:18:17.230
egindako beste aurkikuntza arkeologiko

266
00:18:17.820 --> 00:18:21.900
inportante baten garaikidea
da.

267
00:18:22.640 --> 00:18:27.590
Eta kasu horretan 30 metroko luzera
duen ontzi bat da, gero

268
00:18:28.320 --> 00:18:33.990
konpondu eta txapelketa britainiarreko
merkataritzan berrerabili

269
00:18:33.990 --> 00:18:34.770
zena.

270
00:18:35.620 --> 00:18:39.700
Ontzi hau horren garaikidea da, beste merkataritza-ontzi
handi horren garaikidea. Eta

271
00:18:39.700 --> 00:18:40.540
ontzigintza

272
00:18:40.720 --> 00:18:42.040
baten azken

273
00:18:42.260 --> 00:18:43.940
atala izango dira, gero

274
00:18:44.980 --> 00:18:48.760
berak egingo dituen galeoien
eraikuntzari bide emango

275
00:18:48.760 --> 00:18:49.150
diona.

276
00:18:49.640 --> 00:18:54.920
Berak esango luke, bidea ozeanikoaren
atzetik.

277
00:18:55.580 --> 00:18:57.140
Beste ontzi hauek,

278
00:18:58.380 --> 00:18:59.640
ordea, egur

279
00:19:00.480 --> 00:19:01.350
gehiago

280
00:19:01.600 --> 00:19:04.030
dute, baina aurretik

281
00:19:04.580 --> 00:19:08.660
egina. Mendeetako tradizioa
dute, eta ontziek

282
00:19:09.560 --> 00:19:11.870
ordezten dute, beste

283
00:19:12.680 --> 00:19:18.080
mota bateko ontziek. Eta horregatik
esaten dugu Erdi Aroko ontzigintza

284
00:19:18.080 --> 00:19:20.390
baten azken atala dela,

285
00:19:21.060 --> 00:19:23.460
izan zenaren hain ezaugarria,

286
00:19:24.910 --> 00:19:25.200
eh.

287
00:19:26.100 --> 00:19:31.260
Erdi Aro hartan, euskal ontziolen
produktua hain aberatsa

288
00:19:31.410 --> 00:19:35.250
eta bikaina izan zen Gipuzkoako
portuetarako.

289
00:19:42.090 --> 00:19:43.110
Ez da poztasun-irudirik

290
00:19:43.380 --> 00:19:46.530
taldearen azken lanegunean,

291
00:19:47.220 --> 00:19:51.630
erlojuaren kontrako sei
egun horietan.

292
00:19:52.160 --> 00:19:52.970
Ongi.

293
00:19:56.060 --> 00:19:57.080
Larrialdi operazio

294
00:19:57.660 --> 00:19:58.530
hori zertan

295
00:20:00.560 --> 00:20:02.750
izan den ez dakite.

296
00:20:03.860 --> 00:20:04.790
Eta

297
00:20:05.060 --> 00:20:10.010
ikusten duzuenez, egunez egun, hondeatutako zatiak
gehituta, prezio horretako

298
00:20:10.010 --> 00:20:10.760
solairu

299
00:20:11.080 --> 00:20:14.830
osoa berreraiki ahal izan da, hiru
dimentsiotan gainera, eta

300
00:20:15.240 --> 00:20:19.710
horrek aukera ematen digu piezaz pieza neurtzeko
eta horietako bakoitza aztertzeko.

301
00:20:19.710 --> 00:20:20.070


302
00:20:20.720 --> 00:20:24.050
Hemendik aurrera, egia esateko, beste
atal bat.

303
00:20:25.130 --> 00:20:28.970
Beste atal bati eman diogu hasiera eta
ikerketa prozedura egin

304
00:20:29.720 --> 00:20:33.110
dena eta izanda ondo dokumentatu,

305
00:20:34.110 --> 00:20:37.530
babestu ere bai, espero dut
babestutako

306
00:20:37.960 --> 00:20:40.570
hau erabilitako modu hori

307
00:20:41.040 --> 00:20:42.510
eraginkorra izatea,

308
00:20:42.740 --> 00:20:47.720
baina hori ere zehaztu egin behar da. Ikusi.
Hortik aparte ja orain irekitzen

309
00:20:47.720 --> 00:20:51.980
den beste bide bat eta beste bide
horretan ba hor ere indar asko jarri

310
00:20:51.980 --> 00:20:58.010
behar dira, baina egia esateko
etorkizun oso itxaropentsua da eta

311
00:20:58.490 --> 00:20:59.180
horrek

312
00:20:59.840 --> 00:21:01.190
informazio asko emango

313
00:21:01.600 --> 00:21:03.310
du eta informazio horren

314
00:21:03.860 --> 00:21:05.210
berririk jakingo da.

315
00:21:05.660 --> 00:21:08.180
Ze eskertu behar da. Eskerrak
eman behar

316
00:21:08.500 --> 00:21:12.490
dizkizuegu amaitu arte itxaroteko
pazientzia izan duzuelako.

317
00:21:13.320 --> 00:21:13.740
Datuak

318
00:21:15.000 --> 00:21:16.380
eman ahal izateko.

319
00:21:16.960 --> 00:21:22.720
Eta baita gure prentsa-zerbitzuari
ere, suebakiak egin baititu

320
00:21:22.750 --> 00:21:26.740
bertan lanean ari ginen bitartean, baldintza
zailetan,

321
00:21:27.140 --> 00:21:33.950
eta horregatik eskatzen genuen
lana amaitzea, eta hemen gaude,

322
00:21:33.950 --> 00:21:37.730
beraz, zuen esanetara, galdetu
nahi duzuen guztiarekin eta

323
00:21:37.730 --> 00:21:40.760
interesekoa iruditzen zaizuen guztiarekin.

324
00:21:41.060 --> 00:21:42.320
Benetan, mila esker.

325
00:21:51.170 --> 00:21:52.130
Ondorio horiek.

326
00:21:57.740 --> 00:21:59.060
Bai, nola ez.

327
00:22:01.480 --> 00:22:03.070
Ontzi horren ezaugarriak.

328
00:22:03.700 --> 00:22:08.650
Bueno nik aipatu dut Newporteko beste
aurkikuntza hori,

329
00:22:09.240 --> 00:22:09.600
ba

330
00:22:10.200 --> 00:22:13.440
sea biak jarri behar dela

331
00:22:14.900 --> 00:22:17.930
eremu berean jakiteko bakoitzak zein
tokian dago.

332
00:22:18.700 --> 00:22:25.390
Newporteko ontziak 30 metroko luzera
zuen, hemengoa edo orain atera duguna

333
00:22:25.450 --> 00:22:26.470
horren erdia.

334
00:22:27.700 --> 00:22:30.130
Batek zera, ba

335
00:22:30.460 --> 00:22:36.190
ba zeharka ibiltzen zen merkataritza
munduan eta beste honek segur aski

336
00:22:36.190 --> 00:22:40.870
egin zuen ibilbidea, zeren hemen
Kantauriko itsasoan,

337
00:22:41.440 --> 00:22:46.750
bere ezaugarrien artean tingladillo
osatutako edo eraikitako ontzi bat

338
00:22:46.750 --> 00:22:47.380
izan zela.

339
00:22:47.880 --> 00:22:50.970
Eta tingladillo modu hori

340
00:22:51.420 --> 00:22:56.640
ba berehala bukatzen da 15. mendiaren
bukaerarekin batera, erdi aroarekin

341
00:22:56.640 --> 00:23:01.620
batera. Eta hurrengo modua erabat ezberdina
da. Galeoiak ez ziren

342
00:23:01.830 --> 00:23:03.630
tingladillo s egiten, baizik eta eta

343
00:23:03.960 --> 00:23:06.300
topera deitzen zaion sistemarekin.

344
00:23:08.100 --> 00:23:12.090
Ez dakigu oraindik ze zehazki, ze
ibilbidea egiten zuen. Horretarako

345
00:23:12.090 --> 00:23:14.190
lastrea aztertu behar da,

346
00:23:15.020 --> 00:23:16.220
baina minerala,

347
00:23:16.700 --> 00:23:20.030
burdin minerala eraman zuela, hori
posible da egiaztatzea.

348
00:23:20.620 --> 00:23:24.910
Eta gero aipatu dugu kronologiaren
aldetik 15. mendekoa.

349
00:23:25.740 --> 00:23:26.040
Eta,

350
00:23:26.340 --> 00:23:27.660
ba zea

351
00:23:28.360 --> 00:23:34.060
tingladillo eraikitako azken itsasontzi
bat izan daiteke?

352
00:23:38.890 --> 00:23:39.720
XX. mendekoa.

353
00:23:40.480 --> 00:23:40.870
Bai,

354
00:23:41.220 --> 00:23:43.200
dendrokronologiaz

355
00:23:43.960 --> 00:23:45.070
datatua

356
00:23:45.540 --> 00:23:46.650


357
00:23:47.730 --> 00:23:52.920
dago bera, trakak, Kaskotik, da.
Kaskoa tingladilloz.

358
00:23:54.060 --> 00:23:57.060
Oso modu berezian lortzen zen, eta,

359
00:23:57.980 --> 00:23:59.750
gainera, haritzaren zurak

360
00:24:00.080 --> 00:24:02.600
zituen hazkunde-eraztunen kopuruari

361
00:24:02.920 --> 00:24:04.630
esker, arreta hori lortu da.

362
00:24:05.420 --> 00:24:09.380
Azken eraztuna eta azala barne hartzen
ez dituen egokitzapena da, beraz, beste

363
00:24:09.380 --> 00:24:13.610
batzuk gehitu behar zaizkio, baina 1425.
urteaz geroztik falta diren

364
00:24:14.120 --> 00:24:17.900
eraztunak gehitu behar zaizkio, eta horrek
XX. mendearen bigarren erdia ekarriko

365
00:24:17.900 --> 00:24:18.800
digu ziurrenik.

366
00:24:30.340 --> 00:24:35.290
Bai, ziur aski 1450. urtetik gertuago,
1500. urtetik 1450. urtetik gertu

367
00:24:35.290 --> 00:24:36.550
baino.

368
00:24:37.100 --> 00:24:41.450
Post izeneko egokitzapena da, 1425aren
ondorengoa.

369
00:24:41.860 --> 00:24:43.270
Baina jakinda ezetz, eh.

370
00:24:43.740 --> 00:24:45.230
Azken eraztunaren azkena, azalean

371
00:24:45.700 --> 00:24:50.770
dagoena, gutxi batzuk falta dira.
Horregatik, XX. mendearen

372
00:24:50.770 --> 00:24:51.880
erdialdeko estimazioa.

373
00:24:56.700 --> 00:24:57.390
Aurrerago, printzipioz,

374
00:25:02.740 --> 00:25:05.140
non dagoen geratuko

375
00:25:05.540 --> 00:25:06.380
litzateke.

376
00:25:07.640 --> 00:25:10.160
Arazorik ez badago.

377
00:25:10.920 --> 00:25:11.610
Kontserbazioa.

378
00:25:13.160 --> 00:25:13.950
Ez da.

379
00:25:15.550 --> 00:25:20.910
Prezioa agertu da. Izan ere, aurten
Ondarretako korrontearen

380
00:25:22.020 --> 00:25:22.890
indarrak

381
00:25:23.460 --> 00:25:26.490
hondar kantitate handi bat ezabatu
du,

382
00:25:27.320 --> 00:25:29.060
eta horregatik utzi du agerian,

383
00:25:29.920 --> 00:25:33.640
ez dakiguna da korrontea berriro neguko
zentzura itzuliko

384
00:25:34.300 --> 00:25:36.220
den eta berriro irina

385
00:25:36.380 --> 00:25:38.300
ekarriko duen, nola

386
00:25:38.740 --> 00:25:39.610
uzten duten, prezioaren

387
00:25:40.000 --> 00:25:45.010
gainean, eta, beraz, hura
babesten lagunduko duen.

388
00:25:45.920 --> 00:25:49.540
Edo baliteke hori, bizitzen
ari garen

389
00:25:50.560 --> 00:25:55.780
klima aldaketa hori, itsas mailaren
igoeraren egiaztapena

390
00:25:55.780 --> 00:25:57.820
dena, saihestu beharreko

391
00:25:58.640 --> 00:26:00.320
arazoa izatea.

392
00:26:01.360 --> 00:26:02.250
ETA zailena,

393
00:26:02.840 --> 00:26:06.720
hor salbamendu operazio
bat antolatzen,

394
00:26:07.320 --> 00:26:09.180
bai, korrontearen indarra,

395
00:26:11.720 --> 00:26:14.750
negatiboki eragin eta izan,

396
00:26:15.200 --> 00:26:16.640
Bat, kontserbaziorako

397
00:26:17.020 --> 00:26:19.660
arrisku bat, eta orduan atera egin
beharko litzateke.

398
00:26:20.080 --> 00:26:25.090
Baina hori gertatzen ez
den bitartean, ondoen

399
00:26:25.460 --> 00:26:29.480
kontserbatuta dagoen tokia

400
00:26:29.960 --> 00:26:32.960
egur urez asea metatuta
geratu

401
00:26:33.560 --> 00:26:37.190
zen lekua da. Egur hau urez gainezka
dago, eta, horregatik,

402
00:26:37.190 --> 00:26:37.550


403
00:26:38.310 --> 00:26:43.920
gaur egun pisu horrek duen bolumena
eta forma ikus ditzakegu.

404
00:26:44.780 --> 00:26:50.420
Urez gainezka dagoen egurra oso
zaila da tratatzea. Zergatik

405
00:26:50.610 --> 00:26:55.130
ordezkatu behar da zelulak betetzen
dituen ur hori?

406
00:26:56.030 --> 00:26:59.810
Bada, erretxina artifizialen soluzioekin
edo txakurra esaten zaionekin,

407
00:27:00.500 --> 00:27:03.650
polis blu azak. Eta gero kokapena
ere bai.

408
00:27:04.340 --> 00:27:07.280
Eta ez al dago % 100ean bermatuta

409
00:27:07.780 --> 00:27:11.260
kontserbazio hori hain
zaila eta garestia dela?

410
00:27:11.260 --> 00:27:11.620


411
00:27:12.520 --> 00:27:16.180
Bada, ez dago % 100 eraginkorra izango
den bermerik.

412
00:27:16.780 --> 00:27:18.280
Hor dagoen bitartean

413
00:27:18.940 --> 00:27:23.200
eta kontserbatzeko arriskurik ez dagoen bitartean,
hor dago hobekien.

414
00:27:24.020 --> 00:27:24.140
Bai,

415
00:27:25.810 --> 00:27:26.470
badauzkazu.

416
00:27:29.540 --> 00:27:30.810
Baietz esango? Bai.

417
00:27:32.210 --> 00:27:35.840
Momentuz hartu den erabakia bertan uztea
da.

418
00:27:36.620 --> 00:27:39.290
Eta horregatik egunero egin duguna
izan da

419
00:27:41.150 --> 00:27:42.860
hustu, hondarra atera

420
00:27:43.660 --> 00:27:45.220
dena ondo dokumentatu

421
00:27:45.640 --> 00:27:46.600
eta berriro

422
00:27:46.820 --> 00:27:47.180
beth

423
00:27:48.260 --> 00:27:51.980
harez osatutako betetako zakuekin.

424
00:27:52.840 --> 00:27:54.430
Eta hori izan da

425
00:27:54.680 --> 00:27:56.720
hartu den erabakia, pentsatuz

426
00:27:57.260 --> 00:27:58.820
ba itsasoak berriro

427
00:27:59.120 --> 00:28:03.890
neguan eramandako hondarraren
behintzat zati bat bere lekura

428
00:28:04.500 --> 00:28:05.400
itzuliko duela.

429
00:28:06.420 --> 00:28:09.270
Eta itzultzen badu, ondo babestuta
geldituko da.

430
00:28:10.520 --> 00:28:15.350
Beste gauza bat izango litzateke hori
gertatzen ez bada eta

431
00:28:15.820 --> 00:28:21.340
itsasoaren indarrak eta bere maila
igoerarekin batera

432
00:28:21.460 --> 00:28:23.260
hasten bada hori urratzen,

433
00:28:23.620 --> 00:28:24.220
orduan bai.

434
00:28:25.220 --> 00:28:27.890
Eta egia esateko operazio konplikatua

435
00:28:28.240 --> 00:28:30.610
izango litzateke hori ateratzea.

436
00:28:31.580 --> 00:28:34.520
Ze horrelako suraya

437
00:28:34.840 --> 00:28:35.380
urez

438
00:28:35.880 --> 00:28:37.140
betetako zure herria

439
00:28:38.460 --> 00:28:40.920
prestatzea eta mantentzea oso zaila
da.

440
00:28:41.540 --> 00:28:44.840
Ez bakarrik zaila, garestia ere bai,
eta ez dago bermatuta

441
00:28:45.540 --> 00:28:48.540
100ean baldintzetan.

442
00:28:49.640 --> 00:28:51.320
Horregatik,

443
00:28:52.440 --> 00:28:56.940
beti aukera, lehen aukera da bertan
uztea, ondo babestuta eta kasu

444
00:28:56.940 --> 00:29:00.630
honetan ondo dokumentatuta dago. Guk
posible dugu aurrera egitea,

445
00:29:01.040 --> 00:29:03.680
posible dugu ikerketarekin jarraitzea

446
00:29:04.000 --> 00:29:07.420
eta datu gehiago lortzea. Eta
behintzat

447
00:29:07.620 --> 00:29:09.090
datu horiek posible dira

448
00:29:09.820 --> 00:29:10.450
akademiak

449
00:29:11.000 --> 00:29:13.400
mundu akademiko horretan txertatzea.

450
00:29:14.280 --> 00:29:14.520
Eta

451
00:29:14.840 --> 00:29:18.710
beno, ekarpenak jasotzeko eta
eztabaidak akademikoak egiteko.

452
00:29:19.040 --> 00:29:20.790
Baina kontserbazioaren aldetik

453
00:29:21.140 --> 00:29:23.690
orain dagoen tokia da egokiena.

454
00:29:24.580 --> 00:29:25.000
Bakarrik,

455
00:29:25.380 --> 00:29:26.760
ze arriskuan jartzen bada,

456
00:29:27.270 --> 00:29:28.530
hor pentsatuko du

457
00:29:29.080 --> 00:29:30.670
zerekin eta nola egin.

458
00:29:32.580 --> 00:29:32.670
Bai,

459
00:29:43.290 --> 00:29:43.640
ez.

460
00:29:48.400 --> 00:29:48.910
Y.

461
00:29:51.940 --> 00:29:52.300
O!

462
00:29:55.420 --> 00:29:55.510
Bai.

463
00:29:58.920 --> 00:29:59.220
A,

464
00:30:01.000 --> 00:30:01.270
tira.

465
00:30:03.400 --> 00:30:03.760
Aizu.

466
00:30:05.720 --> 00:30:06.770
Eta hor dagoelako.

467
00:30:15.950 --> 00:30:16.250
Bai.

468
00:30:19.320 --> 00:30:22.440
Esan nahi dudan lehenengo gauza XX. mendea
da.

469
00:30:24.320 --> 00:30:27.860
14 ere bai, baina 15. mendeko 15a Gipuzkoako
historiaren

470
00:30:28.340 --> 00:30:29.780
mende handia da,

471
00:30:30.200 --> 00:30:32.450
portu-hiribilduak goren-gorenean

472
00:30:33.400 --> 00:30:35.080
baitaude.

473
00:30:36.700 --> 00:30:40.630
Getaria, Getariako hiribildua, gaur
egun duten eliza

474
00:30:41.120 --> 00:30:43.190
eraikitzearen luxutik ari da onartzen,

475
00:30:43.560 --> 00:30:49.530
portuarekin batera; izan ere, badia
naturalean,

476
00:30:50.600 --> 00:30:51.860
harkaitz-azaleratze

477
00:30:52.280 --> 00:30:54.230
batek babesten

478
00:30:54.600 --> 00:30:55.410
du.

479
00:30:56.040 --> 00:30:59.040
Denborale batzuek aurretik eraman zutela,
aldi

480
00:31:00.260 --> 00:31:01.700
berean ekiten diotela,

481
00:31:02.080 --> 00:31:04.540
botere ekonomiko handia
dutelako.

482
00:31:05.060 --> 00:31:08.150
Eliza eta laugarrena bezalako bi
obra garrantzitsu.

483
00:31:09.080 --> 00:31:10.340
Baina kontua da Donostiak, lan

484
00:31:12.040 --> 00:31:16.690
egiten duten merkatariak, trafikatzen
duela.

485
00:31:17.500 --> 00:31:22.690
Atlantikoko merkataritzan, Flandesekin,
baita Flandesekin ere. Portu

486
00:31:22.690 --> 00:31:26.110
nordikoekin edo Erresuma Batuarekin,
merkatari hauek

487
00:31:26.620 --> 00:31:29.260
benetako boteretsuak dira.
Orduan,

488
00:31:29.950 --> 00:31:35.910
15. mendea izanda ere, Gipuzkoako
portu-hiribilduen mende handia

489
00:31:36.120 --> 00:31:36.780
da benetan.

490
00:31:37.900 --> 00:31:39.700
Eta hori, neurri handi batean,

491
00:31:40.370 --> 00:31:42.110
lehen mailako ontzigintzari

492
00:31:42.420 --> 00:31:43.770
zor zaio,

493
00:31:44.400 --> 00:31:49.240
baita burdinaren industria siderurgiko
metalurgikoari ere.

494
00:31:49.880 --> 00:31:51.590
Zer, historia zoragarria duena?

495
00:31:52.220 --> 00:31:54.050
Orduan, testuinguru horretan

496
00:31:54.440 --> 00:31:55.790
dago itsasontzi hau, ezta,

497
00:31:56.240 --> 00:31:56.780


498
00:31:57.100 --> 00:31:57.460
eh.

499
00:31:59.320 --> 00:32:00.340
Kantauriko

500
00:32:01.300 --> 00:32:03.310
kostaldean nabigatzen.

501
00:32:04.920 --> 00:32:11.640
Eta barku bat da, esan dezakegu pinaza
bat, hezur-patatxe bat, belaontzi

502
00:32:11.640 --> 00:32:13.440
bat dela, ziur asko

503
00:32:14.080 --> 00:32:17.770
arraunean ere ibiltzen zena, eta
diseinu

504
00:32:18.620 --> 00:32:23.150
barregarria duen ontzigintzarekin
oso arina eta hori egiteko

505
00:32:23.240 --> 00:32:23.570
oso

506
00:32:24.280 --> 00:32:28.750
ondo hornitua dagoela esango genuke.

507
00:32:30.060 --> 00:32:34.290
Bilaketak dira. Kantauri itsasoan.
Gogorra da, ez,

508
00:32:34.930 --> 00:32:35.430
azkarra,

509
00:32:36.140 --> 00:32:38.720
ez du gaitasun handirik, baina ontzi

510
00:32:39.180 --> 00:32:39.660


511
00:32:40.740 --> 00:32:41.760
hori bezala, seguru

512
00:32:42.460 --> 00:32:44.860
asko askoz gehiago ere bazeuden.

513
00:32:45.490 --> 00:32:53.460
Eta beno, txarren batek ere balio dezake
gatazkarik izanez gero, horrek ere

514
00:32:53.790 --> 00:32:55.650
badu aldakortasun hori,

515
00:32:56.220 --> 00:33:01.140
eta bere itsasontziak gure Bizkaiko
golkoan ereinda zeundela pentsatu

516
00:33:01.140 --> 00:33:05.070
behar da, edo gasez, beste batzuentzat.

517
00:33:05.780 --> 00:33:08.540
Izan ere, iragan liluragarri
horretatik

518
00:33:09.160 --> 00:33:14.110
ia ez dugu aztarna arkeologikorik.
New ibaia,

519
00:33:14.110 --> 00:33:14.860
Urbietak aipatu

520
00:33:15.680 --> 00:33:20.630
dudalako, Gernikako itsasadarra
agertu den hau, eta espezie hau,

521
00:33:20.630 --> 00:33:21.440
Orioko

522
00:33:22.260 --> 00:33:25.710
ibai-ahoan agertu ziren Orioko bi
espezieak oso geroagokoak direla

523
00:33:26.660 --> 00:33:27.710
dirudielako.

524
00:33:28.360 --> 00:33:28.750
Beraz, horixe

525
00:33:29.720 --> 00:33:34.790
da aurkikuntza horri buruz egin beharreko
irakurketarik garrantzitsuena,

526
00:33:35.640 --> 00:33:36.360


527
00:33:36.680 --> 00:33:41.030
ontzigintzaren tradizioari buruz
baino, aparteko erriberako

528
00:33:41.030 --> 00:33:43.460
arotzeriari buruz, testuinguru

529
00:33:44.660 --> 00:33:49.100
kronologiko ezohikoan, historikoki
dokumentu-iturriek

530
00:33:49.880 --> 00:33:50.990
ondo ezagutzen dutena,

531
00:33:51.430 --> 00:33:52.870
Londresko Lonjan

532
00:33:53.320 --> 00:33:58.090
bakarrik esan behar da nortzuk
diren Gipuzkoako portuetara

533
00:33:58.090 --> 00:34:01.300
Londresko Lonjan burdina erostera
etortzen diren ordezkari

534
00:34:01.630 --> 00:34:02.740
komertzialak.

535
00:34:03.620 --> 00:34:07.640
Beno, baina erregistro dokumental horietako
bat da errealitatera, testigantza

536
00:34:07.640 --> 00:34:10.690
arkeologikoetara, jauzi handi bat
dago, hutsune handi bat dago,

537
00:34:11.320 --> 00:34:13.900
eta pezio hau betetzera dator.

538
00:34:14.610 --> 00:34:16.730
Hutsune hori betetzen joan

539
00:34:18.620 --> 00:34:19.550
behar duzu.

540
00:34:20.000 --> 00:34:23.170
Eta hori egiteko modu bakarra bide
arkeologikoa da, eta horrelako

541
00:34:23.179 --> 00:34:26.120
aurkikuntzen bidez, horrelako
eragiketen bidez.

542
00:34:26.980 --> 00:34:28.150
Lehen nioen bezala, orain

543
00:34:28.360 --> 00:34:29.320
ikerketaren

544
00:34:29.719 --> 00:34:31.690
beste kapitulu bat irekitzen

545
00:34:32.280 --> 00:34:38.340
da, non jarri behar den, baina
lankidetzan lan egin behar da.

546
00:34:38.790 --> 00:34:40.130
Arlo honetan

547
00:34:40.580 --> 00:34:45.110
dauden baina dauden espezialista
gutxiekin. Eta gainera,

548
00:34:45.480 --> 00:34:46.020
zer dira?

549
00:34:46.179 --> 00:34:46.810
Oso onak

550
00:34:49.760 --> 00:34:50.060
Eus.

551
00:34:56.300 --> 00:34:56.380
Bai.

552
00:35:02.430 --> 00:35:02.930
Ez

553
00:35:07.180 --> 00:35:07.450
du balio.

554
00:35:11.030 --> 00:35:11.210
Bai, noski.

555
00:35:16.070 --> 00:35:16.300


556
00:35:16.710 --> 00:35:17.060
O!

557
00:35:17.780 --> 00:35:18.080
Ederki.

558
00:35:20.000 --> 00:35:25.100
Nabigazioa gauza bat da kabotaje-nabigazioa,
baina ez dut uste hori

559
00:35:25.100 --> 00:35:26.840
denik kasua, baina hori bat da.

560
00:35:27.300 --> 00:35:32.520
Atlantikoa zeharkatzen duen Newportekoa
bezalako alturako nabigazioa

561
00:35:32.520 --> 00:35:37.710
ere ez da. Kasu honetan, baina, lasai asko
egin dezaket zuzeneko ibilbide

562
00:35:37.710 --> 00:35:40.170
bat. Pentsa dezagun tartean.

563
00:35:41.400 --> 00:35:45.660
Ezin baitzen hemen behar
bezala nabigatu, horrelako

564
00:35:45.940 --> 00:35:46.870
bilaketak

565
00:35:48.070 --> 00:35:49.960
egiten nituen.

566
00:35:50.360 --> 00:35:52.310
Burdin minerala.

567
00:35:55.080 --> 00:35:58.050
Neskentzat da. Burdinoletara.
Normalean burdin mineral

568
00:35:58.050 --> 00:36:01.590
hori Somorrostrotik dator. Gertatzen
dena

569
00:36:02.620 --> 00:36:05.500
da prezio horretan Vida osea
obra bakarrik aurkitu

570
00:36:05.500 --> 00:36:08.020
dugula, sotoaren funtsa.

571
00:36:09.720 --> 00:36:10.740
Eta hondo horretan,

572
00:36:11.020 --> 00:36:13.330
lastarekin, burdin minerala dago.

573
00:36:15.080 --> 00:36:15.730
Ontziek

574
00:36:15.960 --> 00:36:20.010
pisu bat izan behar dute
nabigatzeko.

575
00:36:20.720 --> 00:36:25.790
Eta pisu hori ematen du edo garraiatzen duten
salgaiak. Eta esku-hutsik badoaz,

576
00:36:26.500 --> 00:36:27.280
eraman lasta bat.

577
00:36:28.020 --> 00:36:32.760
Eta kasu askotan, lasta bezalako ontziek
burdin minerala eramaten dute,

578
00:36:33.160 --> 00:36:33.760
eta bi arazo

579
00:36:34.440 --> 00:36:35.190
konpontzen

580
00:36:36.060 --> 00:36:40.170
dituzte. Oinarrian kontrapisu
bat gelditzeko eta merkantzia

581
00:36:41.150 --> 00:36:44.000
bat eramateko beharrak.

582
00:36:44.600 --> 00:36:45.020
Orduan,

583
00:36:46.920 --> 00:36:51.060
sotoaren behealdea berreskuratu
dugun zatia bakarrik

584
00:36:51.060 --> 00:36:52.800
aurkitu dugunez,

585
00:36:53.260 --> 00:36:57.230
hau da, sentina, lasta da. Eta
burdinazko lasta nea horrekin.

586
00:36:57.230 --> 00:36:57.560


587
00:36:58.540 --> 00:37:02.080
Baina ez dugu burdin minerala
bakarrik aurkitu.

588
00:37:02.460 --> 00:37:03.270
Horietako bat.

589
00:37:03.600 --> 00:37:05.610
Orion agertu zen kargamentuetako
batena, burdin

590
00:37:06.020 --> 00:37:10.430
minerala baino ez zena. Eta
horregatik dakigu ontzi

591
00:37:10.430 --> 00:37:13.670
hark burdin minerala garraiatzen
zuela.

592
00:37:13.960 --> 00:37:16.390
Kasu honetan, burdin minerala
lastarekin dago.

593
00:37:22.780 --> 00:37:24.310
Beste mota batekoak. Bai.

594
00:37:27.230 --> 00:37:32.500
Ohorea hain urrun. Santander inguratu zuen
lasai-lasai. Hori.

595
00:37:33.910 --> 00:37:35.260
Bai, bai, bai, bai, bai.

596
00:37:36.860 --> 00:37:41.120
Eta lasai eraman dezaket
ardoa?

597
00:37:41.840 --> 00:37:42.470
Y.

598
00:37:43.060 --> 00:37:43.600
Baina

599
00:37:44.020 --> 00:37:48.820
hau da kontua. Dokumentatu ahal
izan dugun zatia, kontserbatua,

600
00:37:48.820 --> 00:37:50.470
hau da, funtsa soilik.

601
00:37:51.080 --> 00:37:55.010
Osea, gilaren gunea. Gila gainean,
sentina deitzen delako,

602
00:37:55.070 --> 00:38:00.050
ukuiluek ere zuloa zuten,
sentina normalean

603
00:38:00.140 --> 00:38:03.680
urarekin joaten zelako iragazten
zelako.

604
00:38:04.100 --> 00:38:09.770
Eta, gainera, ontzi honen eraikuntzan,
ukuiluetan ura ibiltzeko

605
00:38:09.770 --> 00:38:11.570
utzitako zuloa ikusten da.

606
00:38:15.560 --> 00:38:16.360
Horixe dakidala.

607
00:38:18.170 --> 00:38:18.740
Stand

608
00:38:19.260 --> 00:38:20.520
komertziala

609
00:38:20.820 --> 00:38:21.990
da.

610
00:38:22.960 --> 00:38:24.160
Tira, guztiarekin.

611
00:38:25.860 --> 00:38:33.900
Ehunak, inguru horretako ehunik ospetsuenak,
bakarrik. Britainiarrek,

612
00:38:34.240 --> 00:38:34.570
eh

613
00:38:35.240 --> 00:38:40.220
ni behin dokumentu batean aurkitu
naiz, testamentu batean,

614
00:38:40.220 --> 00:38:43.190
andre bat, bere testamentuan costers
pieza bat

615
00:38:43.860 --> 00:38:44.760
uzten

616
00:38:45.000 --> 00:38:46.410
zuena. Wilderrek esaten zuen.

617
00:38:47.360 --> 00:38:52.520
Ketty, zer da hau? Eta ohartu nintzen merkatu
ibiltari bati erositako oihalezko

618
00:38:52.520 --> 00:38:55.670
pieza bati buruz ari zela,
erabiltzen zen terminoa izango

619
00:38:55.670 --> 00:38:59.270
zelako, baina britainiar ehunak saltzen
zituen merkatu ibiltari

620
00:38:59.760 --> 00:39:03.750
batean. Ingelesez. Kasu honetan
ez, zeren 15. mendean,

621
00:39:03.750 --> 00:39:04.440
ez, Akitania,

622
00:39:04.820 --> 00:39:07.490
Gales eta Ingalaterra.

623
00:39:09.050 --> 00:39:10.100
Batasuna,

624
00:39:10.220 --> 00:39:11.330
baina Ingalaterra Ahal

625
00:39:11.640 --> 00:39:12.510
Bidasoa dator,

626
00:39:13.240 --> 00:39:14.110
Akitania delako.

627
00:39:14.580 --> 00:39:17.520
Orduan, jakina, Gipuzkoako portuak
merkataritzan aritzen

628
00:39:17.520 --> 00:39:18.120
dira Ingalaterrarekin,

629
00:39:19.180 --> 00:39:20.110
Donibane

630
00:39:20.240 --> 00:39:25.850
Lohizuneko edo Baionako portuekin,
Akitania hori Galesekin eta

631
00:39:25.850 --> 00:39:28.130
Ingalaterrarekin bertan dagoelako.

632
00:39:29.810 --> 00:39:32.330
Esan dezakegu. Koroa beraren azpian.

633
00:39:44.740 --> 00:39:44.830
Bai.

634
00:39:48.520 --> 00:39:48.610
Bai.

635
00:39:53.400 --> 00:39:58.680
Ba, hori da erantzun beharreko
galderetako bat.

636
00:39:59.600 --> 00:40:00.470
Gorde den

637
00:40:00.960 --> 00:40:03.540
zatian jakinda, ahal nukeen moduan,

638
00:40:04.340 --> 00:40:06.020
gainerakoak

639
00:40:06.480 --> 00:40:09.270
dauden datuekin berreraiki behar

640
00:40:09.720 --> 00:40:10.800
da, eta

641
00:40:11.180 --> 00:40:13.770
AA datu gehiago lortu.

642
00:40:14.220 --> 00:40:15.090
Oseak ez al zuen

643
00:40:15.560 --> 00:40:16.220
estalkia?

644
00:40:16.860 --> 00:40:21.390
Orioko prezioetako baten kasuan,
burdin mea zuzenean

645
00:40:21.400 --> 00:40:24.060
koadernoen gainean dago. Hemen
estalki bat zegoen.

646
00:40:25.540 --> 00:40:26.860
Orduan, hortik aurrera,

647
00:40:27.220 --> 00:40:30.820
barau honek albo batean duen

648
00:40:31.240 --> 00:40:34.060
kurbaturarekin. Orduan, albo
batean, bost

649
00:40:34.620 --> 00:40:39.870
lerro traka bestea gabe hiru daude. Horrekin
egin behar da. Eta garai

650
00:40:39.870 --> 00:40:41.100
hartako ontzigintzari

651
00:40:41.680 --> 00:40:45.220
buruz daukagun informazioarekin, gora
egiten saiatu behar dugu,

652
00:40:45.310 --> 00:40:47.740
berreraiki, eta hor jakingo dugu,
bada,

653
00:40:48.340 --> 00:40:52.270
zer. Zera. Zer tona, zer edukiera
izan lezakeen tripulazioak,

654
00:40:52.270 --> 00:40:53.500
eta abar.

655
00:41:00.090 --> 00:41:03.660
Oinarria. Eta orduan hor detaileak,

656
00:41:03.860 --> 00:41:10.490
gutunazal gila bat dago bere
hutsunearekin masta jartzeko.

657
00:41:10.490 --> 00:41:14.750
Eta orduan, gainera, elementu
bat da. Mutur batetik bestea baino

658
00:41:14.750 --> 00:41:21.440
hurbilago dago, eta branka eta popa
identifikatzea ere ez da erraza kasu

659
00:41:21.440 --> 00:41:22.100
honetan, baina

660
00:41:22.340 --> 00:41:24.170
popa dela pentsarazten digu.

661
00:41:25.420 --> 00:41:27.610
Zein da garaiaren muturra, mastarako
deitzen

662
00:41:28.820 --> 00:41:31.970
den tintontzi horren aurkakotasunagatik.

663
00:41:35.300 --> 00:41:38.090
Oraingoz, hau da aurkezten dizueguna:

664
00:41:38.860 --> 00:41:41.830
Lan bat egin dugu. Sei egunez.

665
00:41:41.940 --> 00:41:47.580
Egunero utzi genuen agerian
pezioaren zati bat. Azkenean

666
00:41:47.580 --> 00:41:49.620
lortu dugu.

667
00:41:50.400 --> 00:41:54.660
Lan plana betetzen dugu. Oinplano osoa
eta testigantza

668
00:41:55.180 --> 00:41:57.520
arkeologikoa ondo dokumentatuta

669
00:41:57.900 --> 00:41:59.880
ditugu, eta horren bidez erregistratuta

670
00:42:00.300 --> 00:42:02.310
ikusi zuten, iruzurrezkoa.

671
00:42:03.580 --> 00:42:04.090


672
00:42:05.300 --> 00:42:07.040
Dokumentazio fotogramen aberatsa.

673
00:42:07.700 --> 00:42:08.840
Horrek ikertzen jarraitzeko

674
00:42:09.220 --> 00:42:10.270
aukera emango digu.

675
00:42:15.270 --> 00:42:15.870
Besterik.

676
00:42:19.110 --> 00:42:20.150
Hartz interesanteak.

677
00:42:21.740 --> 00:42:21.920
Tira.