1
00:00:00,100 --> 00:00:00,880
Beno, ba egun on

2
00:00:02,260 --> 00:00:03,610
eta ongietorriak

3
00:00:04,120 --> 00:00:07,450
prentsaurreko honetara, non
Hondarretan

4
00:00:08,039 --> 00:00:12,360
irailak lauan egindako aurkikuntzaren
inguruan

5
00:00:12,760 --> 00:00:19,720
Mertxe Urteagak bereziki azalpen pila
bat eman dizkizuet, ikusiko dugu ze

6
00:00:19,720 --> 00:00:23,470
lan zoragarria egin duten eta zer
ekarpen ikaragarria

7
00:00:23,800 --> 00:00:29,140
egin duten Gipuzkoako itsas ondareari.
Esan bezala, Mertxe Urteagak

8
00:00:29,260 --> 00:00:30,040
laguntzen du

9
00:00:30,580 --> 00:00:33,550
Kultura Zerbitzuko arkeologoak.

10
00:00:34,280 --> 00:00:38,960
Eta berak azaldu balu, baldin baditu
baditu azalduko bada ere

11
00:00:38,990 --> 00:00:41,570
xehetasunak, nik gogoratu nahiko nuke

12
00:00:41,920 --> 00:00:47,020
itsasoa gure ondarearen oinarrizko
elementu bat. Aspalditik jakin,

13
00:00:47,020 --> 00:00:48,760
badakigu historian zehar itsasoak

14
00:00:49,160 --> 00:00:53,870
ekarri dituen aberastasuna gabe ez genukeela
nahi ondare artistikoa, gastronomikoa

15
00:00:53,870 --> 00:00:56,840
edo arkitektonikoa besteak beste
izango

16
00:00:57,340 --> 00:01:02,320
dira. Eta aldi berean baita ere Gipuzkoak
esku hartze ikaragarria

17
00:01:02,320 --> 00:01:08,410
duela itsasoan munduko historiaren
ekarpenean, bere eboluzio gorako

18
00:01:08,410 --> 00:01:13,600
azken zazpi mende horretan Gipuzkoak
egindako ekarpena

19
00:01:14,520 --> 00:01:19,530
ezinbestekoa izan delako. Hondarretan
irailak lauean topatuko topatutako

20
00:01:19,530 --> 00:01:22,260
itsasontziak, datu berriak ere ekarri
dizkigu,

21
00:01:22,740 --> 00:01:27,420
15. mendeko itsas zurgintza
azterketan baliagarriak izango

22
00:01:27,510 --> 00:01:28,140
direnak.

23
00:01:29,720 --> 00:01:34,280
Esan zuen ezer baino lehen gogoratu nahi
zuela Gipuzkoako ontzigintza

24
00:01:34,700 --> 00:01:40,070
teknologiak mundua ia zazpi mendez
irauli zuela, esan dezakegula

25
00:01:40,070 --> 00:01:40,700

26
00:01:41,300 --> 00:01:46,040
punta-puntako teknologia izan
zela gipuzkoarren talentuari, gogo

27
00:01:46,040 --> 00:01:46,880
biziari eta

28
00:01:47,300 --> 00:01:51,080
lan onari esker, gipuzkoarrek
gai horretan eta jakin-minak,

29
00:01:51,080 --> 00:01:55,640
gogoak eta lan onak eragindako kezka
horrek berriro ere hona ekartzen

30
00:01:56,220 --> 00:02:01,020
gaituela, kontura gaitezen Kultura
Zerbitzuko Mertxe Urteaga

31
00:02:01,080 --> 00:02:09,380
arkeologoak irailaren lauan Ondarretan
aurkitutako ontzia erregistratzeko

32
00:02:09,389 --> 00:02:13,260
eta harekin lan egiteko prozesua
nolakoa izan den, aurkitzen genuen

33
00:02:13,260 --> 00:02:14,430
bigarren pieza

34
00:02:14,860 --> 00:02:18,250
zela, eta aukera berriak edo
datu berriak ematen dizkigula

35
00:02:18,250 --> 00:02:20,530
itsas ondarearen historiari

36
00:02:20,860 --> 00:02:24,280
buruz, Ondarretako historia osoari
buruz.

37
00:02:24,660 --> 00:02:34,710
Zurgintza, artisautza edo lurraldeko
ontzigintza.

38
00:02:34,710 --> 00:02:35,400

39
00:02:37,220 --> 00:02:42,920
Hasieran esaten nizuen haize
eta marearen kontra egun batzuk

40
00:02:42,920 --> 00:02:46,760
bezala lan egin zutela, itsasbeherak
ematen zien aukerako

41
00:02:46,760 --> 00:02:53,420
leihoak aprobetxatuz, ia ezinezkoa
zirudien, oso artisau

42
00:02:53,420 --> 00:02:57,080
lana, fede handia eskatzen
zuena, erabiliko zuten

43
00:02:57,080 --> 00:03:01,970
teknologiaz gain, ez baitzen punta-puntako
teknologia. Neskei,

44
00:03:01,970 --> 00:03:02,330

45
00:03:03,730 --> 00:03:06,380
bonbekin, baita eskuarekin ere.

46
00:03:07,640 --> 00:03:12,740
Itsasontzi horretan Gipuzkoako ontzigintzaren
historiarako informazio

47
00:03:13,240 --> 00:03:18,640
baliotsua dagoela sinestea eta
sinestea ere erabakigarria

48
00:03:18,700 --> 00:03:23,410
izan da informazio hori
guztia erregistratzeko eta

49
00:03:23,830 --> 00:03:28,840
azalduko digun prozesuari
ezagutza guztia emateko

50
00:03:28,840 --> 00:03:30,520
orduan. Merche,

51
00:03:32,320 --> 00:03:37,180
ni gehiago naiz gogoratu aurretik
ontzia XIX. mendeko egurrezko

52
00:03:37,180 --> 00:03:41,380
ontzia dela, oker banago zuzenduko nauena,
14 metroko luzera duena,

53
00:03:41,380 --> 00:03:45,280
eta hori ia lehen egunean ikusi
genuen. Burdina garraiatzen

54
00:03:45,280 --> 00:03:46,910
zuen lehen unetik, 12 eta

55
00:03:47,320 --> 00:03:51,380
14 metro bitarteko luzera zuen,
eta tratatu dutenetik, beno,

56
00:03:51,380 --> 00:03:56,420
estali egin da, mareak ez dezan
soilik itsasaldiak eraman edo

57
00:03:56,420 --> 00:03:58,220
ez dezan lotu, ez dezan

58
00:03:58,780 --> 00:04:00,160
kalte egiten jarraitu.

59
00:04:01,680 --> 00:04:05,910
ETAk nire aldetik ezer ez gehiago
azaltzeko

60
00:04:06,340 --> 00:04:08,680
eman du bide batera.

61
00:04:10,000 --> 00:04:13,300
Bide batez ere. Eta gero Mertxe Urteagak
egingo dizkizuet nahi dituzuet

62
00:04:13,300 --> 00:04:18,250
azalpen guzti guztiak, xehetasun
ikaragarriarekin eta eskerrik

63
00:04:18,250 --> 00:04:22,570
asko Mertxe eta lantaldeari gaur hau
izango da posible egiteagatik,

64
00:04:22,980 --> 00:04:28,740
benetan lana eta eta fedea izateko
eskatzen duelako lan honek. Eskerrik

65
00:04:28,740 --> 00:04:28,980
asko.

66
00:06:16,300 --> 00:06:19,390
Egun on denoi eta mila esker
etortzeagatik.

67
00:06:20,480 --> 00:06:26,510
Azalpenak ematea, agian niretzat eta
gehiago kostatzen zaidana lan egitea,

68
00:06:26,510 --> 00:06:27,650
baina egia esateko,

69
00:06:28,920 --> 00:06:35,340
hori esanda, nik aurkezpen labur bat
egingo dut eta horretarako prestatuta

70
00:06:35,340 --> 00:06:37,230
dago Powerpoint txiki bat

71
00:06:38,060 --> 00:06:38,300
eh.

72
00:06:39,180 --> 00:06:39,660
Eta

73
00:06:40,100 --> 00:06:44,900
ardatz horrekin behintzat, lanaren
iparrorratza jarraitzeko.

74
00:06:56,620 --> 00:06:57,700
Egun batzuk eta

75
00:06:58,460 --> 00:07:03,260
eskerrik asko aurkikuntza honen aurkezpenera
etortzeagatik eta lehen esan

76
00:07:03,260 --> 00:07:03,650
dudan

77
00:07:04,820 --> 00:07:10,040
bezala, ia nahiago dut Ondarretako hondartzan
egon tiraka. Baina tira,

78
00:07:10,860 --> 00:07:15,390
ondarearen zabalkundea ikerketa
bezain garrantzitsua da, eta hori

79
00:07:15,390 --> 00:07:18,030
jartzeko eta balioesteko modua
da.

80
00:07:19,260 --> 00:07:20,220
Kasu honetan.

81
00:07:21,460 --> 00:07:24,370
Aurkikuntzaren aurretik beste jainko bat

82
00:07:24,940 --> 00:07:25,300
zetorren,

83
00:07:25,620 --> 00:07:26,880
beste aurkikuntza bat.

84
00:07:28,230 --> 00:07:32,520
Abuztuaren hasieran, aurreko irudian
ikusi dugun bezala.

85
00:07:32,820 --> 00:07:37,020
Abuztuaren hasieran beste aurkikuntza
bat eman zidan zidan Hondarretako

86
00:07:37,080 --> 00:07:42,720
eremu berean, hori ere kudeatu
genuen, hortik atera

87
00:07:42,750 --> 00:07:47,130
genuen eta hilabete pasa ondoren
eta lehen aurkikuntza aurkitu

88
00:07:47,130 --> 00:07:48,090
eta gero, ibiltari

89
00:07:49,350 --> 00:07:53,370
batek egur hondar gehiago agertu
zirela ere abisatu zuen.

90
00:07:54,360 --> 00:07:58,200
Eta kasu horretan, irudian nola ikusten
diren ez zen pieza

91
00:07:58,860 --> 00:08:02,220
solte bat, baizik eta lerro jarraitu

92
00:08:02,680 --> 00:08:07,810
ilun bat, ibiltariak zur eta hasiera
gisa identifikatu zuena.

93
00:08:08,340 --> 00:08:12,750
Eta orduan berehala jarri behar izan
zen martxan larrialdiko operazio

94
00:08:12,750 --> 00:08:16,920
bat, larrialdiko operazio
arkeologiko bat, hurrengo egunean,

95
00:08:16,920 --> 00:08:19,230
hilaren bostean, abuztuaren

96
00:08:19,600 --> 00:08:22,210
bostean eta seian, aurkikuntza

97
00:08:22,740 --> 00:08:27,120
ebaluatu eta, batez ere, nola lan egin
behar zen planteatu ahal izan baitzuten.

98
00:08:27,120 --> 00:08:27,630

99
00:08:28,320 --> 00:08:32,400
Kontutan izan behar da kasu honetan aurkikuntza
bakarrik ikusten da marea

100
00:08:32,400 --> 00:08:33,480
berarekin,

101
00:08:33,880 --> 00:08:39,900
ze bere maila agertutako maila metro
bateko ingurukoa zen

102
00:08:40,400 --> 00:08:43,400
eta hurrengo astean

103
00:08:43,620 --> 00:08:46,380
ba mareak izan ziren nahiko altuak

104
00:08:47,780 --> 00:08:51,740
eta baldintza hori aprobetxatu
egin genuena zen plangintza bete.

105
00:08:52,680 --> 00:08:53,610
Aurkikuntza.

106
00:08:54,810 --> 00:09:00,180
Koroatzea metro bateko kuotan agertu zen,
eta behe-mareetan bakarrik

107
00:09:00,520 --> 00:09:01,900
ikus zitekeen.

108
00:09:02,740 --> 00:09:08,110
Ebaluazio horri esker, zurezko
ontzia zela baieztatzeko

109
00:09:08,110 --> 00:09:11,290
zenbait xehetasun zehaztu ahal
izan genituen.

110
00:09:11,920 --> 00:09:13,930
Zurezko ontzia eraikita zegoela

111
00:09:16,300 --> 00:09:21,220
uste duzu? Tingladillo. Gero, ontzigintza
modu hori zer den azalduko

112
00:09:21,220 --> 00:09:22,150
dut, eta barruko

113
00:09:22,820 --> 00:09:27,320
azalerako koadernoak agertu ziren,
baita utzi zuena baino xehetasun

114
00:09:27,860 --> 00:09:29,750
gehiago ere.

115
00:09:30,520 --> 00:09:33,910
Teknologia berriei dagokienez, arkeologia
dira, fotogrametriaren erabilera

116
00:09:33,910 --> 00:09:37,990
kasu honetan, irudia ikusten den
bezala, arintasun handiz lan

117
00:09:37,990 --> 00:09:39,760
egiteko eta aurkikuntza kokatzeko

118
00:09:40,260 --> 00:09:42,180
aukera eman baitzigun, haren

119
00:09:43,060 --> 00:09:46,030
dimentsioak zertan ziren ikusteko.

120
00:09:46,560 --> 00:09:51,120
Eta marea hilen aste horretan
operazioa antolatu

121
00:09:51,120 --> 00:09:52,170
genuen.

122
00:09:52,920 --> 00:09:57,120
Ez zen lan hori antolatzea eta
kontutan izanda

123
00:09:58,220 --> 00:09:59,930
denbora edo zen,

124
00:10:00,160 --> 00:10:06,100
denbora motza zen lana egiten ari zen
marea berak ematen zuen aukera.

125
00:10:06,660 --> 00:10:07,350
Suerte

126
00:10:07,860 --> 00:10:12,300
handia izan zen zen zen hurrengo marea
biziak izan ziren eta ez ohizko

127
00:10:13,010 --> 00:10:19,100
marea biziak baizik eta hor ezohizko
marea bellmare bat eman zen.

128
00:10:19,430 --> 00:10:24,860
Hor ikusten duzue datuak. Ostiral,
ostegunean eta ostiralean 26

129
00:10:24,860 --> 00:10:27,710
zentimetroko marea behera, 27ko zen

130
00:10:28,180 --> 00:10:29,560
zentimetroko marea behera.

131
00:10:31,000 --> 00:10:33,430
Eta nola ikusten duzun irudia,

132
00:10:33,960 --> 00:10:37,800
marea hilen hurrengo astea marea
baxuen astea izan zela

133
00:10:37,800 --> 00:10:38,370
aprobetxatuz

134
00:10:38,620 --> 00:10:42,940
eta gainera marea tanta
apartekin, egunero lana

135
00:10:43,090 --> 00:10:46,210
planteatu genuen eta goazen.

136
00:10:46,720 --> 00:10:51,400
Eta lurpetik zati bat lurpetik ateratzea,

137
00:10:51,800 --> 00:10:57,110
haren hedadura eta okupatutako azalera
zehaztuta, eta hor ikusten duzue

138
00:10:57,110 --> 00:11:00,680
sektore urdin horietan, kontuan hartuta
hemen sei lanegun genituela

139
00:11:00,680 --> 00:11:01,250

140
00:11:01,720 --> 00:11:04,540
egun bakoitzean, eta hori da
egin nahi genuena.

141
00:11:06,140 --> 00:11:06,530
ETA

142
00:11:07,380 --> 00:11:08,640
asteartean, Sant Ramosen, pezioaren

143
00:11:09,560 --> 00:11:13,430
zati bat izan da eta egin genuen.

144
00:11:14,500 --> 00:11:15,250
ETA

145
00:11:16,060 --> 00:11:20,920
nola ikusten duzue motoponpak nola erabiltzen
diren, drainatze-kanalari

146
00:11:21,520 --> 00:11:27,850
laguntzeko hondeamakina? Izan
ere, hondartzan ur

147
00:11:29,400 --> 00:11:34,500
ertzean zulo bat egin eta urez
betetzen denean bezala da. Eta

148
00:11:34,500 --> 00:11:38,340
orduan putzu horiek egiten ditugu,
izan ere, gauza bera egiten dugu

149
00:11:38,340 --> 00:11:39,060
pezio baten

150
00:11:39,530 --> 00:11:41,440
landarea aurkitu

151
00:11:41,840 --> 00:11:48,350
nahian, 14 metroko luzera duena. Eta horrekin
da denbora kronometratua lurpetik

152
00:11:48,920 --> 00:11:50,870
ateratzeko.

153
00:11:51,420 --> 00:11:57,240
Eta gero, lurpetik atera ondoren, ikusten
denez, utzitako hutsunea berriro

154
00:11:57,240 --> 00:11:59,610
beteko du hondarrezko

155
00:12:00,400 --> 00:12:02,620
zakuekin, itsas

156
00:12:03,360 --> 00:12:06,240
korronteen indarra aurretik eraman
ez dezaten eta espazio

157
00:12:06,740 --> 00:12:11,150
hori aurrerago ikertzen jarraitu ahal
izan dezagun edo, gutxienez, haren

158
00:12:11,480 --> 00:12:16,580
kontserbazioa bermatzeko. Hemen ikusten
dira lan-baldintzak, asteartean,

159
00:12:16,580 --> 00:12:18,200
asteazkenean, ostegunean,

160
00:12:19,420 --> 00:12:20,620
ostiralean,

161
00:12:21,180 --> 00:12:25,200
larunbatean eta igandean izan ginen
bezala. Irudi horiek ez ditut azkar

162
00:12:25,200 --> 00:12:26,010
pasatuko.

163
00:12:26,420 --> 00:12:27,710
Zuek ikusteko.

164
00:12:28,760 --> 00:12:33,380
Hala bolada batean nola izan zen artilea,
baina hemen adibidez detaile txiki

165
00:12:33,380 --> 00:12:34,790
bat edo beste xehetasun

166
00:12:35,420 --> 00:12:38,360
batzuk. Utzitako koadroa iltze batek

167
00:12:38,700 --> 00:12:40,470
utzitako marka ikusten

168
00:12:40,960 --> 00:12:46,180
da. Kroskoaren traka, esan dudan
bezala,

169
00:12:47,060 --> 00:12:48,260
ontzi eraiki

170
00:12:48,660 --> 00:12:50,010
bat zen, tingadilloa.

171
00:12:50,840 --> 00:12:56,750
Eta hemen ikusten da itsas teknologia hori,
eraikitzeko

172
00:12:57,100 --> 00:13:01,150
modu hori ateratzea. Eraikitzeko
modu batek ordezten

173
00:13:01,150 --> 00:13:01,750
du.

174
00:13:02,490 --> 00:13:06,120
Zer aurrezten du zurak eta zer da
eraikuntza topera baino aurreratuagoa.

175
00:13:06,480 --> 00:13:10,680
Tingladillo hori errenazimendura arte
mantentzen da, eta gainjartzen

176
00:13:10,680 --> 00:13:11,340
joaten da,

177
00:13:11,960 --> 00:13:12,470

178
00:13:13,160 --> 00:13:16,670
enbor batetik modu erradikalean lortutako
zurak baitira,

179
00:13:17,260 --> 00:13:20,110
eta, ondoren, barruko eskeletoa eraikitzen

180
00:13:20,640 --> 00:13:23,760
da, atzeko modalitatearen aurrean,
topea, hau da, barne-eraikuntza

181
00:13:23,760 --> 00:13:26,760
hori egiten den lehena, barne-egitura,
eta gero forratu egiten

182
00:13:26,760 --> 00:13:27,090
da.

183
00:13:27,460 --> 00:13:29,290
Hau tingladilloko eraikin
bat da.

184
00:13:29,800 --> 00:13:34,690
Eta, beraz, zaharragoa, zurezko
iltzeen, metalezko iltzeen eta

185
00:13:34,690 --> 00:13:38,860
egurrezko iltzeen xehetasunak zituena,
morteroz, morterozko

186
00:13:38,860 --> 00:13:44,200
pilotaz eta zeraman lastaz
babestuak denak,

187
00:13:44,660 --> 00:13:47,630
itsasontziaren merkataritza-ibilbidea
zein izan

188
00:13:48,100 --> 00:13:50,290
zen jakiteko aukera emango ziguna.

189
00:13:50,860 --> 00:13:56,110
Eta baita upategian daramadan burdin
mineralaren zamak utzitako

190
00:13:56,110 --> 00:13:58,030
hondarrak ere.

191
00:13:59,100 --> 00:14:01,110
Eta horrela egunez egun,

192
00:14:02,060 --> 00:14:07,490
aldez aurreko lanarekin eta itxaropenak
betez, motoponpekin

193
00:14:07,490 --> 00:14:13,220
borrokan, lana uztera behartzen
gintuen marearen igoera azkarrarekin

194
00:14:13,220 --> 00:14:14,810
borrokan, baina

195
00:14:15,480 --> 00:14:20,250
lehenago, utzitako hutsunea bete
ondoren, lurrez betetako zaku

196
00:14:20,250 --> 00:14:20,760
horiekin.

197
00:14:21,360 --> 00:14:21,870
ETA

198
00:14:22,420 --> 00:14:25,720
horrela, larunbatean, probara
iritsiak ginen.

199
00:14:25,940 --> 00:14:28,580
Eta igandean, proba geldiaraziko du.

200
00:14:29,160 --> 00:14:33,360
Eta mesedez iltzeek utzitako
markak ere, iltzeen

201
00:14:33,360 --> 00:14:34,050
buruak josten.

202
00:14:34,540 --> 00:14:36,880
Kaskoa, tingladillo.

203
00:14:37,680 --> 00:14:39,720
Eta igandean osatu genuen.

204
00:14:39,940 --> 00:14:41,740
Popa dela uste dugu.

205
00:14:42,340 --> 00:14:43,720
Eta hemen bista bat dugu.

206
00:14:45,480 --> 00:14:50,070
Zati guztiak batuta, ontziaren
planta osoa nola daukagun

207
00:14:50,070 --> 00:14:50,760
eta

208
00:14:51,480 --> 00:14:54,270
bere eraikuntza-ezaugarriak.

209
00:14:57,100 --> 00:15:04,390
Lanaren operatiboa. Egunero, haren
aurka borrokatu. Drainatze

210
00:15:04,390 --> 00:15:05,890
soluzio izugarriak,

211
00:15:06,820 --> 00:15:11,200
motoponpen erabilera, sei motoponpa
eta, horregatik, igandean

212
00:15:11,200 --> 00:15:13,570
Bidasoako suhiltzaileek

213
00:15:14,220 --> 00:15:18,840
esku bat bota behar izan ziguten, ez
zegoelako leku ireki bat gehiago

214
00:15:18,840 --> 00:15:19,890
alokatzeko.

215
00:15:21,240 --> 00:15:27,780
Ia ezinezkoa den drainatze horri
aurre egiteko zailtasuna.

216
00:15:28,380 --> 00:15:34,290
Eta gero lanean, tarteen arabera,
fotogrametriarekin.

217
00:15:34,660 --> 00:15:36,960
Fotogrametria hiru dimentsiotan

218
00:15:37,700 --> 00:15:42,470
ikusi dugun moduko berreraikuntza
bat egitea ahalbidetzen duen

219
00:15:42,470 --> 00:15:45,500
teknika bat da, pieza guztien

220
00:15:47,060 --> 00:15:48,560
neurri zehatzekin.

221
00:15:48,880 --> 00:15:52,270
Eta hori da orain lanean jarraitzeko
balioko diguna.

222
00:15:53,520 --> 00:15:55,170
Hemen duzue irudi hori.

223
00:15:55,960 --> 00:16:00,160
Eta orain fotogrametriaren erabilera ikusi
ahal izango dugula uste dut.

224
00:16:01,400 --> 00:16:01,550
Ta.

225
00:16:02,100 --> 00:16:02,430
Bai.

226
00:16:07,780 --> 00:16:09,520
Finkoa da, finko geratzen da. Irudia.

227
00:16:16,700 --> 00:16:18,980
Ezin da mugitu. Mugitzen da.

228
00:16:20,720 --> 00:16:21,940
Ez, ez.

229
00:16:22,660 --> 00:16:24,340
Ba ezin da jarri bideoa.

230
00:16:25,540 --> 00:16:27,820
Ba hor ikusten duzue

231
00:16:28,480 --> 00:16:34,750
fotogrametria teoriaren bidez nola posible
den prezio horren irudi hiru daude

232
00:16:34,750 --> 00:16:35,230

233
00:16:35,620 --> 00:16:35,980
eh.

234
00:16:36,860 --> 00:16:40,040
Irudi bat bukatu eta dena bere neurriekin

235
00:16:40,740 --> 00:16:45,540
orduan aukera paregabea da
gero hori ondo aztertzeko

236
00:16:45,540 --> 00:16:49,590
eta hemendik aurrera egin behar
da lana gauzatzeko.

237
00:16:50,770 --> 00:16:55,110
Fotogrametria izan
da gakoa.

238
00:16:56,540 --> 00:16:57,320
Hark arrakastaz

239
00:16:58,180 --> 00:17:01,390
darama premiazko operazio hau.

240
00:17:01,940 --> 00:17:04,910
Eta hor ikusten duzue lanaldiak

241
00:17:05,380 --> 00:17:07,300
gainjartzen diren irudia.

242
00:17:07,859 --> 00:17:08,490
Ematen du.

243
00:17:09,000 --> 00:17:13,230
Gure ustez, eskuineko eskuan ikusten
dena da proba, eta ezkerrekoan

244
00:17:13,230 --> 00:17:16,200
dagoena popa, irudiaren erdian
pieza bat ikusten

245
00:17:17,099 --> 00:17:18,000
delako.

246
00:17:20,020 --> 00:17:23,770
Horrela Carlinga urkilak, masta
jartzeko

247
00:17:24,619 --> 00:17:27,720
tintontzia dagoen lekuan.

248
00:17:28,500 --> 00:17:32,940
Ontzi bat zen, ikus dezagun beste
irudi bat, ezker zer aurkitu eta

249
00:17:33,480 --> 00:17:34,710
erregistratzen

250
00:17:36,220 --> 00:17:38,080
dituzten kotak ikusten direna.

251
00:17:38,960 --> 00:17:39,440

252
00:17:39,600 --> 00:17:42,000
Eta beno, guk orain pentsatzen

253
00:17:42,420 --> 00:17:46,560
duguna da, orain mahai gainean dugun
informazio guztiarekin, kontua

254
00:17:46,560 --> 00:17:47,370
dela.

255
00:17:47,780 --> 00:17:48,650
Belaontzi bat,

256
00:17:50,200 --> 00:17:50,920
itsasontzi-diseinua,

257
00:17:52,170 --> 00:17:52,800

258
00:17:53,340 --> 00:17:57,990
arintasun handia ematen diona,
belaren erabilera erritmoen

259
00:17:58,700 --> 00:18:00,440
erabilerarekin partekatuko

260
00:18:01,140 --> 00:18:02,430
lukeena, itsasontzigintzaren

261
00:18:02,560 --> 00:18:03,160

262
00:18:03,780 --> 00:18:05,460
kronologia doituta.

263
00:18:05,880 --> 00:18:09,480
Honek Erdi Aroko kronologia du,
Erdi Aroko azken pasarteak.

264
00:18:10,520 --> 00:18:13,010
Newporten (Gales, Erresuma Batua)

265
00:18:13,720 --> 00:18:17,230
egindako beste aurkikuntza arkeologiko

266
00:18:17,820 --> 00:18:21,900
inportante baten garaikidea
da.

267
00:18:22,640 --> 00:18:27,590
Eta kasu horretan 30 metroko luzera
duen ontzi bat da, gero

268
00:18:28,320 --> 00:18:33,990
konpondu eta txapelketa britainiarreko
merkataritzan berrerabili

269
00:18:33,990 --> 00:18:34,770
zena.

270
00:18:35,620 --> 00:18:39,700
Ontzi hau horren garaikidea da, beste merkataritza-ontzi
handi horren garaikidea. Eta

271
00:18:39,700 --> 00:18:40,540
ontzigintza

272
00:18:40,720 --> 00:18:42,040
baten azken

273
00:18:42,260 --> 00:18:43,940
atala izango dira, gero

274
00:18:44,980 --> 00:18:48,760
berak egingo dituen galeoien
eraikuntzari bide emango

275
00:18:48,760 --> 00:18:49,150
diona.

276
00:18:49,640 --> 00:18:54,920
Berak esango luke, bidea ozeanikoaren
atzetik.

277
00:18:55,580 --> 00:18:57,140
Beste ontzi hauek,

278
00:18:58,380 --> 00:18:59,640
ordea, egur

279
00:19:00,480 --> 00:19:01,350
gehiago

280
00:19:01,600 --> 00:19:04,030
dute, baina aurretik

281
00:19:04,580 --> 00:19:08,660
egina. Mendeetako tradizioa
dute, eta ontziek

282
00:19:09,560 --> 00:19:11,870
ordezten dute, beste

283
00:19:12,680 --> 00:19:18,080
mota bateko ontziek. Eta horregatik
esaten dugu Erdi Aroko ontzigintza

284
00:19:18,080 --> 00:19:20,390
baten azken atala dela,

285
00:19:21,060 --> 00:19:23,460
izan zenaren hain ezaugarria,

286
00:19:24,910 --> 00:19:25,200
eh.

287
00:19:26,100 --> 00:19:31,260
Erdi Aro hartan, euskal ontziolen
produktua hain aberatsa

288
00:19:31,410 --> 00:19:35,250
eta bikaina izan zen Gipuzkoako
portuetarako.

289
00:19:42,090 --> 00:19:43,110
Ez da poztasun-irudirik

290
00:19:43,380 --> 00:19:46,530
taldearen azken lanegunean,

291
00:19:47,220 --> 00:19:51,630
erlojuaren kontrako sei
egun horietan.

292
00:19:52,160 --> 00:19:52,970
Ongi.

293
00:19:56,060 --> 00:19:57,080
Larrialdi operazio

294
00:19:57,660 --> 00:19:58,530
hori zertan

295
00:20:00,560 --> 00:20:02,750
izan den ez dakite.

296
00:20:03,860 --> 00:20:04,790
Eta

297
00:20:05,060 --> 00:20:10,010
ikusten duzuenez, egunez egun, hondeatutako zatiak
gehituta, prezio horretako

298
00:20:10,010 --> 00:20:10,760
solairu

299
00:20:11,080 --> 00:20:14,830
osoa berreraiki ahal izan da, hiru
dimentsiotan gainera, eta

300
00:20:15,240 --> 00:20:19,710
horrek aukera ematen digu piezaz pieza neurtzeko
eta horietako bakoitza aztertzeko.

301
00:20:19,710 --> 00:20:20,070

302
00:20:20,720 --> 00:20:24,050
Hemendik aurrera, egia esateko, beste
atal bat.

303
00:20:25,130 --> 00:20:28,970
Beste atal bati eman diogu hasiera eta
ikerketa prozedura egin

304
00:20:29,720 --> 00:20:33,110
dena eta izanda ondo dokumentatu,

305
00:20:34,110 --> 00:20:37,530
babestu ere bai, espero dut
babestutako

306
00:20:37,960 --> 00:20:40,570
hau erabilitako modu hori

307
00:20:41,040 --> 00:20:42,510
eraginkorra izatea,

308
00:20:42,740 --> 00:20:47,720
baina hori ere zehaztu egin behar da. Ikusi.
Hortik aparte ja orain irekitzen

309
00:20:47,720 --> 00:20:51,980
den beste bide bat eta beste bide
horretan ba hor ere indar asko jarri

310
00:20:51,980 --> 00:20:58,010
behar dira, baina egia esateko
etorkizun oso itxaropentsua da eta

311
00:20:58,490 --> 00:20:59,180
horrek

312
00:20:59,840 --> 00:21:01,190
informazio asko emango

313
00:21:01,600 --> 00:21:03,310
du eta informazio horren

314
00:21:03,860 --> 00:21:05,210
berririk jakingo da.

315
00:21:05,660 --> 00:21:08,180
Ze eskertu behar da. Eskerrak
eman behar

316
00:21:08,500 --> 00:21:12,490
dizkizuegu amaitu arte itxaroteko
pazientzia izan duzuelako.

317
00:21:13,320 --> 00:21:13,740
Datuak

318
00:21:15,000 --> 00:21:16,380
eman ahal izateko.

319
00:21:16,960 --> 00:21:22,720
Eta baita gure prentsa-zerbitzuari
ere, suebakiak egin baititu

320
00:21:22,750 --> 00:21:26,740
bertan lanean ari ginen bitartean, baldintza
zailetan,

321
00:21:27,140 --> 00:21:33,950
eta horregatik eskatzen genuen
lana amaitzea, eta hemen gaude,

322
00:21:33,950 --> 00:21:37,730
beraz, zuen esanetara, galdetu
nahi duzuen guztiarekin eta

323
00:21:37,730 --> 00:21:40,760
interesekoa iruditzen zaizuen guztiarekin.

324
00:21:41,060 --> 00:21:42,320
Benetan, mila esker.

325
00:21:51,170 --> 00:21:52,130
Ondorio horiek.

326
00:21:57,740 --> 00:21:59,060
Bai, nola ez.

327
00:22:01,480 --> 00:22:03,070
Ontzi horren ezaugarriak.

328
00:22:03,700 --> 00:22:08,650
Bueno nik aipatu dut Newporteko beste
aurkikuntza hori,

329
00:22:09,240 --> 00:22:09,600
ba

330
00:22:10,200 --> 00:22:13,440
sea biak jarri behar dela

331
00:22:14,900 --> 00:22:17,930
eremu berean jakiteko bakoitzak zein
tokian dago.

332
00:22:18,700 --> 00:22:25,390
Newporteko ontziak 30 metroko luzera
zuen, hemengoa edo orain atera duguna

333
00:22:25,450 --> 00:22:26,470
horren erdia.

334
00:22:27,700 --> 00:22:30,130
Batek zera, ba

335
00:22:30,460 --> 00:22:36,190
ba zeharka ibiltzen zen merkataritza
munduan eta beste honek segur aski

336
00:22:36,190 --> 00:22:40,870
egin zuen ibilbidea, zeren hemen
Kantauriko itsasoan,

337
00:22:41,440 --> 00:22:46,750
bere ezaugarrien artean tingladillo
osatutako edo eraikitako ontzi bat

338
00:22:46,750 --> 00:22:47,380
izan zela.

339
00:22:47,880 --> 00:22:50,970
Eta tingladillo modu hori

340
00:22:51,420 --> 00:22:56,640
ba berehala bukatzen da 15. mendiaren
bukaerarekin batera, erdi aroarekin

341
00:22:56,640 --> 00:23:01,620
batera. Eta hurrengo modua erabat ezberdina
da. Galeoiak ez ziren

342
00:23:01,830 --> 00:23:03,630
tingladillo s egiten, baizik eta eta

343
00:23:03,960 --> 00:23:06,300
topera deitzen zaion sistemarekin.

344
00:23:08,100 --> 00:23:12,090
Ez dakigu oraindik ze zehazki, ze
ibilbidea egiten zuen. Horretarako

345
00:23:12,090 --> 00:23:14,190
lastrea aztertu behar da,

346
00:23:15,020 --> 00:23:16,220
baina minerala,

347
00:23:16,700 --> 00:23:20,030
burdin minerala eraman zuela, hori
posible da egiaztatzea.

348
00:23:20,620 --> 00:23:24,910
Eta gero aipatu dugu kronologiaren
aldetik 15. mendekoa.

349
00:23:25,740 --> 00:23:26,040
Eta,

350
00:23:26,340 --> 00:23:27,660
ba zea

351
00:23:28,360 --> 00:23:34,060
tingladillo eraikitako azken itsasontzi
bat izan daiteke?

352
00:23:38,890 --> 00:23:39,720
XX. mendekoa.

353
00:23:40,480 --> 00:23:40,870
Bai,

354
00:23:41,220 --> 00:23:43,200
dendrokronologiaz

355
00:23:43,960 --> 00:23:45,070
datatua

356
00:23:45,540 --> 00:23:46,650

357
00:23:47,730 --> 00:23:52,920
dago bera, trakak, Kaskotik, da.
Kaskoa tingladilloz.

358
00:23:54,060 --> 00:23:57,060
Oso modu berezian lortzen zen, eta,

359
00:23:57,980 --> 00:23:59,750
gainera, haritzaren zurak

360
00:24:00,080 --> 00:24:02,600
zituen hazkunde-eraztunen kopuruari

361
00:24:02,920 --> 00:24:04,630
esker, arreta hori lortu da.

362
00:24:05,420 --> 00:24:09,380
Azken eraztuna eta azala barne hartzen
ez dituen egokitzapena da, beraz, beste

363
00:24:09,380 --> 00:24:13,610
batzuk gehitu behar zaizkio, baina 1425.
urteaz geroztik falta diren

364
00:24:14,120 --> 00:24:17,900
eraztunak gehitu behar zaizkio, eta horrek
XX. mendearen bigarren erdia ekarriko

365
00:24:17,900 --> 00:24:18,800
digu ziurrenik.

366
00:24:30,340 --> 00:24:35,290
Bai, ziur aski 1450. urtetik gertuago,
1500. urtetik 1450. urtetik gertu

367
00:24:35,290 --> 00:24:36,550
baino.

368
00:24:37,100 --> 00:24:41,450
Post izeneko egokitzapena da, 1425aren
ondorengoa.

369
00:24:41,860 --> 00:24:43,270
Baina jakinda ezetz, eh.

370
00:24:43,740 --> 00:24:45,230
Azken eraztunaren azkena, azalean

371
00:24:45,700 --> 00:24:50,770
dagoena, gutxi batzuk falta dira.
Horregatik, XX. mendearen

372
00:24:50,770 --> 00:24:51,880
erdialdeko estimazioa.

373
00:24:56,700 --> 00:24:57,390
Aurrerago, printzipioz,

374
00:25:02,740 --> 00:25:05,140
non dagoen geratuko

375
00:25:05,540 --> 00:25:06,380
litzateke.

376
00:25:07,640 --> 00:25:10,160
Arazorik ez badago.

377
00:25:10,920 --> 00:25:11,610
Kontserbazioa.

378
00:25:13,160 --> 00:25:13,950
Ez da.

379
00:25:15,550 --> 00:25:20,910
Prezioa agertu da. Izan ere, aurten
Ondarretako korrontearen

380
00:25:22,020 --> 00:25:22,890
indarrak

381
00:25:23,460 --> 00:25:26,490
hondar kantitate handi bat ezabatu
du,

382
00:25:27,320 --> 00:25:29,060
eta horregatik utzi du agerian,

383
00:25:29,920 --> 00:25:33,640
ez dakiguna da korrontea berriro neguko
zentzura itzuliko

384
00:25:34,300 --> 00:25:36,220
den eta berriro irina

385
00:25:36,380 --> 00:25:38,300
ekarriko duen, nola

386
00:25:38,740 --> 00:25:39,610
uzten duten, prezioaren

387
00:25:40,000 --> 00:25:45,010
gainean, eta, beraz, hura
babesten lagunduko duen.

388
00:25:45,920 --> 00:25:49,540
Edo baliteke hori, bizitzen
ari garen

389
00:25:50,560 --> 00:25:55,780
klima aldaketa hori, itsas mailaren
igoeraren egiaztapena

390
00:25:55,780 --> 00:25:57,820
dena, saihestu beharreko

391
00:25:58,640 --> 00:26:00,320
arazoa izatea.

392
00:26:01,360 --> 00:26:02,250
ETA zailena,

393
00:26:02,840 --> 00:26:06,720
hor salbamendu operazio
bat antolatzen,

394
00:26:07,320 --> 00:26:09,180
bai, korrontearen indarra,

395
00:26:11,720 --> 00:26:14,750
negatiboki eragin eta izan,

396
00:26:15,200 --> 00:26:16,640
Bat, kontserbaziorako

397
00:26:17,020 --> 00:26:19,660
arrisku bat, eta orduan atera egin
beharko litzateke.

398
00:26:20,080 --> 00:26:25,090
Baina hori gertatzen ez
den bitartean, ondoen

399
00:26:25,460 --> 00:26:29,480
kontserbatuta dagoen tokia

400
00:26:29,960 --> 00:26:32,960
egur urez asea metatuta
geratu

401
00:26:33,560 --> 00:26:37,190
zen lekua da. Egur hau urez gainezka
dago, eta, horregatik,

402
00:26:37,190 --> 00:26:37,550

403
00:26:38,310 --> 00:26:43,920
gaur egun pisu horrek duen bolumena
eta forma ikus ditzakegu.

404
00:26:44,780 --> 00:26:50,420
Urez gainezka dagoen egurra oso
zaila da tratatzea. Zergatik

405
00:26:50,610 --> 00:26:55,130
ordezkatu behar da zelulak betetzen
dituen ur hori?

406
00:26:56,030 --> 00:26:59,810
Bada, erretxina artifizialen soluzioekin
edo txakurra esaten zaionekin,

407
00:27:00,500 --> 00:27:03,650
polis blu azak. Eta gero kokapena
ere bai.

408
00:27:04,340 --> 00:27:07,280
Eta ez al dago % 100ean bermatuta

409
00:27:07,780 --> 00:27:11,260
kontserbazio hori hain
zaila eta garestia dela?

410
00:27:11,260 --> 00:27:11,620

411
00:27:12,520 --> 00:27:16,180
Bada, ez dago % 100 eraginkorra izango
den bermerik.

412
00:27:16,780 --> 00:27:18,280
Hor dagoen bitartean

413
00:27:18,940 --> 00:27:23,200
eta kontserbatzeko arriskurik ez dagoen bitartean,
hor dago hobekien.

414
00:27:24,020 --> 00:27:24,140
Bai,

415
00:27:25,810 --> 00:27:26,470
badauzkazu.

416
00:27:29,540 --> 00:27:30,810
Baietz esango? Bai.

417
00:27:32,210 --> 00:27:35,840
Momentuz hartu den erabakia bertan uztea
da.

418
00:27:36,620 --> 00:27:39,290
Eta horregatik egunero egin duguna
izan da

419
00:27:41,150 --> 00:27:42,860
hustu, hondarra atera

420
00:27:43,660 --> 00:27:45,220
dena ondo dokumentatu

421
00:27:45,640 --> 00:27:46,600
eta berriro

422
00:27:46,820 --> 00:27:47,180
beth

423
00:27:48,260 --> 00:27:51,980
harez osatutako betetako zakuekin.

424
00:27:52,840 --> 00:27:54,430
Eta hori izan da

425
00:27:54,680 --> 00:27:56,720
hartu den erabakia, pentsatuz

426
00:27:57,260 --> 00:27:58,820
ba itsasoak berriro

427
00:27:59,120 --> 00:28:03,890
neguan eramandako hondarraren
behintzat zati bat bere lekura

428
00:28:04,500 --> 00:28:05,400
itzuliko duela.

429
00:28:06,420 --> 00:28:09,270
Eta itzultzen badu, ondo babestuta
geldituko da.

430
00:28:10,520 --> 00:28:15,350
Beste gauza bat izango litzateke hori
gertatzen ez bada eta

431
00:28:15,820 --> 00:28:21,340
itsasoaren indarrak eta bere maila
igoerarekin batera

432
00:28:21,460 --> 00:28:23,260
hasten bada hori urratzen,

433
00:28:23,620 --> 00:28:24,220
orduan bai.

434
00:28:25,220 --> 00:28:27,890
Eta egia esateko operazio konplikatua

435
00:28:28,240 --> 00:28:30,610
izango litzateke hori ateratzea.

436
00:28:31,580 --> 00:28:34,520
Ze horrelako suraya

437
00:28:34,840 --> 00:28:35,380
urez

438
00:28:35,880 --> 00:28:37,140
betetako zure herria

439
00:28:38,460 --> 00:28:40,920
prestatzea eta mantentzea oso zaila
da.

440
00:28:41,540 --> 00:28:44,840
Ez bakarrik zaila, garestia ere bai,
eta ez dago bermatuta

441
00:28:45,540 --> 00:28:48,540
100ean baldintzetan.

442
00:28:49,640 --> 00:28:51,320
Horregatik,

443
00:28:52,440 --> 00:28:56,940
beti aukera, lehen aukera da bertan
uztea, ondo babestuta eta kasu

444
00:28:56,940 --> 00:29:00,630
honetan ondo dokumentatuta dago. Guk
posible dugu aurrera egitea,

445
00:29:01,040 --> 00:29:03,680
posible dugu ikerketarekin jarraitzea

446
00:29:04,000 --> 00:29:07,420
eta datu gehiago lortzea. Eta
behintzat

447
00:29:07,620 --> 00:29:09,090
datu horiek posible dira

448
00:29:09,820 --> 00:29:10,450
akademiak

449
00:29:11,000 --> 00:29:13,400
mundu akademiko horretan txertatzea.

450
00:29:14,280 --> 00:29:14,520
Eta

451
00:29:14,840 --> 00:29:18,710
beno, ekarpenak jasotzeko eta
eztabaidak akademikoak egiteko.

452
00:29:19,040 --> 00:29:20,790
Baina kontserbazioaren aldetik

453
00:29:21,140 --> 00:29:23,690
orain dagoen tokia da egokiena.

454
00:29:24,580 --> 00:29:25,000
Bakarrik,

455
00:29:25,380 --> 00:29:26,760
ze arriskuan jartzen bada,

456
00:29:27,270 --> 00:29:28,530
hor pentsatuko du

457
00:29:29,080 --> 00:29:30,670
zerekin eta nola egin.

458
00:29:32,580 --> 00:29:32,670
Bai,

459
00:29:43,290 --> 00:29:43,640
ez.

460
00:29:48,400 --> 00:29:48,910
Y.

461
00:29:51,940 --> 00:29:52,300
O!

462
00:29:55,420 --> 00:29:55,510
Bai.

463
00:29:58,920 --> 00:29:59,220
A,

464
00:30:01,000 --> 00:30:01,270
tira.

465
00:30:03,400 --> 00:30:03,760
Aizu.

466
00:30:05,720 --> 00:30:06,770
Eta hor dagoelako.

467
00:30:15,950 --> 00:30:16,250
Bai.

468
00:30:19,320 --> 00:30:22,440
Esan nahi dudan lehenengo gauza XX. mendea
da.

469
00:30:24,320 --> 00:30:27,860
14 ere bai, baina 15. mendeko 15a Gipuzkoako
historiaren

470
00:30:28,340 --> 00:30:29,780
mende handia da,

471
00:30:30,200 --> 00:30:32,450
portu-hiribilduak goren-gorenean

472
00:30:33,400 --> 00:30:35,080
baitaude.

473
00:30:36,700 --> 00:30:40,630
Getaria, Getariako hiribildua, gaur
egun duten eliza

474
00:30:41,120 --> 00:30:43,190
eraikitzearen luxutik ari da onartzen,

475
00:30:43,560 --> 00:30:49,530
portuarekin batera; izan ere, badia
naturalean,

476
00:30:50,600 --> 00:30:51,860
harkaitz-azaleratze

477
00:30:52,280 --> 00:30:54,230
batek babesten

478
00:30:54,600 --> 00:30:55,410
du.

479
00:30:56,040 --> 00:30:59,040
Denborale batzuek aurretik eraman zutela,
aldi

480
00:31:00,260 --> 00:31:01,700
berean ekiten diotela,

481
00:31:02,080 --> 00:31:04,540
botere ekonomiko handia
dutelako.

482
00:31:05,060 --> 00:31:08,150
Eliza eta laugarrena bezalako bi
obra garrantzitsu.

483
00:31:09,080 --> 00:31:10,340
Baina kontua da Donostiak, lan

484
00:31:12,040 --> 00:31:16,690
egiten duten merkatariak, trafikatzen
duela.

485
00:31:17,500 --> 00:31:22,690
Atlantikoko merkataritzan, Flandesekin,
baita Flandesekin ere. Portu

486
00:31:22,690 --> 00:31:26,110
nordikoekin edo Erresuma Batuarekin,
merkatari hauek

487
00:31:26,620 --> 00:31:29,260
benetako boteretsuak dira.
Orduan,

488
00:31:29,950 --> 00:31:35,910
15. mendea izanda ere, Gipuzkoako
portu-hiribilduen mende handia

489
00:31:36,120 --> 00:31:36,780
da benetan.

490
00:31:37,900 --> 00:31:39,700
Eta hori, neurri handi batean,

491
00:31:40,370 --> 00:31:42,110
lehen mailako ontzigintzari

492
00:31:42,420 --> 00:31:43,770
zor zaio,

493
00:31:44,400 --> 00:31:49,240
baita burdinaren industria siderurgiko
metalurgikoari ere.

494
00:31:49,880 --> 00:31:51,590
Zer, historia zoragarria duena?

495
00:31:52,220 --> 00:31:54,050
Orduan, testuinguru horretan

496
00:31:54,440 --> 00:31:55,790
dago itsasontzi hau, ezta,

497
00:31:56,240 --> 00:31:56,780

498
00:31:57,100 --> 00:31:57,460
eh.

499
00:31:59,320 --> 00:32:00,340
Kantauriko

500
00:32:01,300 --> 00:32:03,310
kostaldean nabigatzen.

501
00:32:04,920 --> 00:32:11,640
Eta barku bat da, esan dezakegu pinaza
bat, hezur-patatxe bat, belaontzi

502
00:32:11,640 --> 00:32:13,440
bat dela, ziur asko

503
00:32:14,080 --> 00:32:17,770
arraunean ere ibiltzen zena, eta
diseinu

504
00:32:18,620 --> 00:32:23,150
barregarria duen ontzigintzarekin
oso arina eta hori egiteko

505
00:32:23,240 --> 00:32:23,570
oso

506
00:32:24,280 --> 00:32:28,750
ondo hornitua dagoela esango genuke.

507
00:32:30,060 --> 00:32:34,290
Bilaketak dira. Kantauri itsasoan.
Gogorra da, ez,

508
00:32:34,930 --> 00:32:35,430
azkarra,

509
00:32:36,140 --> 00:32:38,720
ez du gaitasun handirik, baina ontzi

510
00:32:39,180 --> 00:32:39,660

511
00:32:40,740 --> 00:32:41,760
hori bezala, seguru

512
00:32:42,460 --> 00:32:44,860
asko askoz gehiago ere bazeuden.

513
00:32:45,490 --> 00:32:53,460
Eta beno, txarren batek ere balio dezake
gatazkarik izanez gero, horrek ere

514
00:32:53,790 --> 00:32:55,650
badu aldakortasun hori,

515
00:32:56,220 --> 00:33:01,140
eta bere itsasontziak gure Bizkaiko
golkoan ereinda zeundela pentsatu

516
00:33:01,140 --> 00:33:05,070
behar da, edo gasez, beste batzuentzat.

517
00:33:05,780 --> 00:33:08,540
Izan ere, iragan liluragarri
horretatik

518
00:33:09,160 --> 00:33:14,110
ia ez dugu aztarna arkeologikorik.
New ibaia,

519
00:33:14,110 --> 00:33:14,860
Urbietak aipatu

520
00:33:15,680 --> 00:33:20,630
dudalako, Gernikako itsasadarra
agertu den hau, eta espezie hau,

521
00:33:20,630 --> 00:33:21,440
Orioko

522
00:33:22,260 --> 00:33:25,710
ibai-ahoan agertu ziren Orioko bi
espezieak oso geroagokoak direla

523
00:33:26,660 --> 00:33:27,710
dirudielako.

524
00:33:28,360 --> 00:33:28,750
Beraz, horixe

525
00:33:29,720 --> 00:33:34,790
da aurkikuntza horri buruz egin beharreko
irakurketarik garrantzitsuena,

526
00:33:35,640 --> 00:33:36,360

527
00:33:36,680 --> 00:33:41,030
ontzigintzaren tradizioari buruz
baino, aparteko erriberako

528
00:33:41,030 --> 00:33:43,460
arotzeriari buruz, testuinguru

529
00:33:44,660 --> 00:33:49,100
kronologiko ezohikoan, historikoki
dokumentu-iturriek

530
00:33:49,880 --> 00:33:50,990
ondo ezagutzen dutena,

531
00:33:51,430 --> 00:33:52,870
Londresko Lonjan

532
00:33:53,320 --> 00:33:58,090
bakarrik esan behar da nortzuk
diren Gipuzkoako portuetara

533
00:33:58,090 --> 00:34:01,300
Londresko Lonjan burdina erostera
etortzen diren ordezkari

534
00:34:01,630 --> 00:34:02,740
komertzialak.

535
00:34:03,620 --> 00:34:07,640
Beno, baina erregistro dokumental horietako
bat da errealitatera, testigantza

536
00:34:07,640 --> 00:34:10,690
arkeologikoetara, jauzi handi bat
dago, hutsune handi bat dago,

537
00:34:11,320 --> 00:34:13,900
eta pezio hau betetzera dator.

538
00:34:14,610 --> 00:34:16,730
Hutsune hori betetzen joan

539
00:34:18,620 --> 00:34:19,550
behar duzu.

540
00:34:20,000 --> 00:34:23,170
Eta hori egiteko modu bakarra bide
arkeologikoa da, eta horrelako

541
00:34:23,179 --> 00:34:26,120
aurkikuntzen bidez, horrelako
eragiketen bidez.

542
00:34:26,980 --> 00:34:28,150
Lehen nioen bezala, orain

543
00:34:28,360 --> 00:34:29,320
ikerketaren

544
00:34:29,719 --> 00:34:31,690
beste kapitulu bat irekitzen

545
00:34:32,280 --> 00:34:38,340
da, non jarri behar den, baina
lankidetzan lan egin behar da.

546
00:34:38,790 --> 00:34:40,130
Arlo honetan

547
00:34:40,580 --> 00:34:45,110
dauden baina dauden espezialista
gutxiekin. Eta gainera,

548
00:34:45,480 --> 00:34:46,020
zer dira?

549
00:34:46,179 --> 00:34:46,810
Oso onak

550
00:34:49,760 --> 00:34:50,060
Eus.

551
00:34:56,300 --> 00:34:56,380
Bai.

552
00:35:02,430 --> 00:35:02,930
Ez

553
00:35:07,180 --> 00:35:07,450
du balio.

554
00:35:11,030 --> 00:35:11,210
Bai, noski.

555
00:35:16,070 --> 00:35:16,300

556
00:35:16,710 --> 00:35:17,060
O!

557
00:35:17,780 --> 00:35:18,080
Ederki.

558
00:35:20,000 --> 00:35:25,100
Nabigazioa gauza bat da kabotaje-nabigazioa,
baina ez dut uste hori

559
00:35:25,100 --> 00:35:26,840
denik kasua, baina hori bat da.

560
00:35:27,300 --> 00:35:32,520
Atlantikoa zeharkatzen duen Newportekoa
bezalako alturako nabigazioa

561
00:35:32,520 --> 00:35:37,710
ere ez da. Kasu honetan, baina, lasai asko
egin dezaket zuzeneko ibilbide

562
00:35:37,710 --> 00:35:40,170
bat. Pentsa dezagun tartean.

563
00:35:41,400 --> 00:35:45,660
Ezin baitzen hemen behar
bezala nabigatu, horrelako

564
00:35:45,940 --> 00:35:46,870
bilaketak

565
00:35:48,070 --> 00:35:49,960
egiten nituen.

566
00:35:50,360 --> 00:35:52,310
Burdin minerala.

567
00:35:55,080 --> 00:35:58,050
Neskentzat da. Burdinoletara.
Normalean burdin mineral

568
00:35:58,050 --> 00:36:01,590
hori Somorrostrotik dator. Gertatzen
dena

569
00:36:02,620 --> 00:36:05,500
da prezio horretan Vida osea
obra bakarrik aurkitu

570
00:36:05,500 --> 00:36:08,020
dugula, sotoaren funtsa.

571
00:36:09,720 --> 00:36:10,740
Eta hondo horretan,

572
00:36:11,020 --> 00:36:13,330
lastarekin, burdin minerala dago.

573
00:36:15,080 --> 00:36:15,730
Ontziek

574
00:36:15,960 --> 00:36:20,010
pisu bat izan behar dute
nabigatzeko.

575
00:36:20,720 --> 00:36:25,790
Eta pisu hori ematen du edo garraiatzen duten
salgaiak. Eta esku-hutsik badoaz,

576
00:36:26,500 --> 00:36:27,280
eraman lasta bat.

577
00:36:28,020 --> 00:36:32,760
Eta kasu askotan, lasta bezalako ontziek
burdin minerala eramaten dute,

578
00:36:33,160 --> 00:36:33,760
eta bi arazo

579
00:36:34,440 --> 00:36:35,190
konpontzen

580
00:36:36,060 --> 00:36:40,170
dituzte. Oinarrian kontrapisu
bat gelditzeko eta merkantzia

581
00:36:41,150 --> 00:36:44,000
bat eramateko beharrak.

582
00:36:44,600 --> 00:36:45,020
Orduan,

583
00:36:46,920 --> 00:36:51,060
sotoaren behealdea berreskuratu
dugun zatia bakarrik

584
00:36:51,060 --> 00:36:52,800
aurkitu dugunez,

585
00:36:53,260 --> 00:36:57,230
hau da, sentina, lasta da. Eta
burdinazko lasta nea horrekin.

586
00:36:57,230 --> 00:36:57,560

587
00:36:58,540 --> 00:37:02,080
Baina ez dugu burdin minerala
bakarrik aurkitu.

588
00:37:02,460 --> 00:37:03,270
Horietako bat.

589
00:37:03,600 --> 00:37:05,610
Orion agertu zen kargamentuetako
batena, burdin

590
00:37:06,020 --> 00:37:10,430
minerala baino ez zena. Eta
horregatik dakigu ontzi

591
00:37:10,430 --> 00:37:13,670
hark burdin minerala garraiatzen
zuela.

592
00:37:13,960 --> 00:37:16,390
Kasu honetan, burdin minerala
lastarekin dago.

593
00:37:22,780 --> 00:37:24,310
Beste mota batekoak. Bai.

594
00:37:27,230 --> 00:37:32,500
Ohorea hain urrun. Santander inguratu zuen
lasai-lasai. Hori.

595
00:37:33,910 --> 00:37:35,260
Bai, bai, bai, bai, bai.

596
00:37:36,860 --> 00:37:41,120
Eta lasai eraman dezaket
ardoa?

597
00:37:41,840 --> 00:37:42,470
Y.

598
00:37:43,060 --> 00:37:43,600
Baina

599
00:37:44,020 --> 00:37:48,820
hau da kontua. Dokumentatu ahal
izan dugun zatia, kontserbatua,

600
00:37:48,820 --> 00:37:50,470
hau da, funtsa soilik.

601
00:37:51,080 --> 00:37:55,010
Osea, gilaren gunea. Gila gainean,
sentina deitzen delako,

602
00:37:55,070 --> 00:38:00,050
ukuiluek ere zuloa zuten,
sentina normalean

603
00:38:00,140 --> 00:38:03,680
urarekin joaten zelako iragazten
zelako.

604
00:38:04,100 --> 00:38:09,770
Eta, gainera, ontzi honen eraikuntzan,
ukuiluetan ura ibiltzeko

605
00:38:09,770 --> 00:38:11,570
utzitako zuloa ikusten da.

606
00:38:15,560 --> 00:38:16,360
Horixe dakidala.

607
00:38:18,170 --> 00:38:18,740
Stand

608
00:38:19,260 --> 00:38:20,520
komertziala

609
00:38:20,820 --> 00:38:21,990
da.

610
00:38:22,960 --> 00:38:24,160
Tira, guztiarekin.

611
00:38:25,860 --> 00:38:33,900
Ehunak, inguru horretako ehunik ospetsuenak,
bakarrik. Britainiarrek,

612
00:38:34,240 --> 00:38:34,570
eh

613
00:38:35,240 --> 00:38:40,220
ni behin dokumentu batean aurkitu
naiz, testamentu batean,

614
00:38:40,220 --> 00:38:43,190
andre bat, bere testamentuan costers
pieza bat

615
00:38:43,860 --> 00:38:44,760
uzten

616
00:38:45,000 --> 00:38:46,410
zuena. Wilderrek esaten zuen.

617
00:38:47,360 --> 00:38:52,520
Ketty, zer da hau? Eta ohartu nintzen merkatu
ibiltari bati erositako oihalezko

618
00:38:52,520 --> 00:38:55,670
pieza bati buruz ari zela,
erabiltzen zen terminoa izango

619
00:38:55,670 --> 00:38:59,270
zelako, baina britainiar ehunak saltzen
zituen merkatu ibiltari

620
00:38:59,760 --> 00:39:03,750
batean. Ingelesez. Kasu honetan
ez, zeren 15. mendean,

621
00:39:03,750 --> 00:39:04,440
ez, Akitania,

622
00:39:04,820 --> 00:39:07,490
Gales eta Ingalaterra.

623
00:39:09,050 --> 00:39:10,100
Batasuna,

624
00:39:10,220 --> 00:39:11,330
baina Ingalaterra Ahal

625
00:39:11,640 --> 00:39:12,510
Bidasoa dator,

626
00:39:13,240 --> 00:39:14,110
Akitania delako.

627
00:39:14,580 --> 00:39:17,520
Orduan, jakina, Gipuzkoako portuak
merkataritzan aritzen

628
00:39:17,520 --> 00:39:18,120
dira Ingalaterrarekin,

629
00:39:19,180 --> 00:39:20,110
Donibane

630
00:39:20,240 --> 00:39:25,850
Lohizuneko edo Baionako portuekin,
Akitania hori Galesekin eta

631
00:39:25,850 --> 00:39:28,130
Ingalaterrarekin bertan dagoelako.

632
00:39:29,810 --> 00:39:32,330
Esan dezakegu. Koroa beraren azpian.

633
00:39:44,740 --> 00:39:44,830
Bai.

634
00:39:48,520 --> 00:39:48,610
Bai.

635
00:39:53,400 --> 00:39:58,680
Ba, hori da erantzun beharreko
galderetako bat.

636
00:39:59,600 --> 00:40:00,470
Gorde den

637
00:40:00,960 --> 00:40:03,540
zatian jakinda, ahal nukeen moduan,

638
00:40:04,340 --> 00:40:06,020
gainerakoak

639
00:40:06,480 --> 00:40:09,270
dauden datuekin berreraiki behar

640
00:40:09,720 --> 00:40:10,800
da, eta

641
00:40:11,180 --> 00:40:13,770
AA datu gehiago lortu.

642
00:40:14,220 --> 00:40:15,090
Oseak ez al zuen

643
00:40:15,560 --> 00:40:16,220
estalkia?

644
00:40:16,860 --> 00:40:21,390
Orioko prezioetako baten kasuan,
burdin mea zuzenean

645
00:40:21,400 --> 00:40:24,060
koadernoen gainean dago. Hemen
estalki bat zegoen.

646
00:40:25,540 --> 00:40:26,860
Orduan, hortik aurrera,

647
00:40:27,220 --> 00:40:30,820
barau honek albo batean duen

648
00:40:31,240 --> 00:40:34,060
kurbaturarekin. Orduan, albo
batean, bost

649
00:40:34,620 --> 00:40:39,870
lerro traka bestea gabe hiru daude. Horrekin
egin behar da. Eta garai

650
00:40:39,870 --> 00:40:41,100
hartako ontzigintzari

651
00:40:41,680 --> 00:40:45,220
buruz daukagun informazioarekin, gora
egiten saiatu behar dugu,

652
00:40:45,310 --> 00:40:47,740
berreraiki, eta hor jakingo dugu,
bada,

653
00:40:48,340 --> 00:40:52,270
zer. Zera. Zer tona, zer edukiera
izan lezakeen tripulazioak,

654
00:40:52,270 --> 00:40:53,500
eta abar.

655
00:41:00,090 --> 00:41:03,660
Oinarria. Eta orduan hor detaileak,

656
00:41:03,860 --> 00:41:10,490
gutunazal gila bat dago bere
hutsunearekin masta jartzeko.

657
00:41:10,490 --> 00:41:14,750
Eta orduan, gainera, elementu
bat da. Mutur batetik bestea baino

658
00:41:14,750 --> 00:41:21,440
hurbilago dago, eta branka eta popa
identifikatzea ere ez da erraza kasu

659
00:41:21,440 --> 00:41:22,100
honetan, baina

660
00:41:22,340 --> 00:41:24,170
popa dela pentsarazten digu.

661
00:41:25,420 --> 00:41:27,610
Zein da garaiaren muturra, mastarako
deitzen

662
00:41:28,820 --> 00:41:31,970
den tintontzi horren aurkakotasunagatik.

663
00:41:35,300 --> 00:41:38,090
Oraingoz, hau da aurkezten dizueguna:

664
00:41:38,860 --> 00:41:41,830
Lan bat egin dugu. Sei egunez.

665
00:41:41,940 --> 00:41:47,580
Egunero utzi genuen agerian
pezioaren zati bat. Azkenean

666
00:41:47,580 --> 00:41:49,620
lortu dugu.

667
00:41:50,400 --> 00:41:54,660
Lan plana betetzen dugu. Oinplano osoa
eta testigantza

668
00:41:55,180 --> 00:41:57,520
arkeologikoa ondo dokumentatuta

669
00:41:57,900 --> 00:41:59,880
ditugu, eta horren bidez erregistratuta

670
00:42:00,300 --> 00:42:02,310
ikusi zuten, iruzurrezkoa.

671
00:42:03,580 --> 00:42:04,090

672
00:42:05,300 --> 00:42:07,040
Dokumentazio fotogramen aberatsa.

673
00:42:07,700 --> 00:42:08,840
Horrek ikertzen jarraitzeko

674
00:42:09,220 --> 00:42:10,270
aukera emango digu.

675
00:42:15,270 --> 00:42:15,870
Besterik.

676
00:42:19,110 --> 00:42:20,150
Hartz interesanteak.

677
00:42:21,740 --> 00:42:21,920
Tira.